Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Co roku z powodu tego schorzenia umiera około 3 milionów ludzi na świecie (w Polsce ok. 14 tysięcy osób).
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Co roku z powodu tego schorzenia umiera około 3 milionów ludzi na świecie (w Polsce ok. 14 tysięcy osób).
Mimo niepokojących statystyk, powszechnego występowania i rosnącej śmiertelności związanej z POChP, świadomość tej choroby, wiedza na temat jej profilaktyki, objawów i leczenia jest
w polskim społeczeństwie bardzo niska. Z najnowszego badania przeprowadzonego na zlecenie Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc w czerwcu 2013 r. przez TNS OBOP wynika, że tylko 11% Polaków słyszało skrót POChP (co jednak nie oznacza wcale, że potrafią go rozszyfrować). Ponad połowa badanych (55%) nie kojarzy z niczym ani pełnej ani skróconej nazwy choroby. Zaledwie kilka procent potrafi wymienić objawy i czynniki ryzyka schorzenia.
Konsekwencją braku wiedzy o POChP jest późne rozpoznawanie choroby i rozpoczynanie leczenia w zaawansowanym stadium, gdy najczęściej połowa rezerw oddechowych płuc jest już bezpowrotnie utracona.
„Kaszel palacza” nie jest normalny
POChP to choroba, która charakteryzuje się ograniczeniem przepływu powietrza przez dolne drogi oddechowe. Specjaliści opisują ją jako swoiste połączenie zmian patologicznych, typowych dla przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy płuc. Chory na POChP odczuwa duszność, która początkowo pojawia się podczas wysiłku, ale z czasem nasila się i staje się stałą dolegliwością, występującą także w spoczynku. Inne objawy, które mogą towarzyszyć rozwojowi choroby to świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej i przewlekły kaszel ze skąpym wykrztuszaniem plwociny. Zdaniem specjalistów, właśnie ten ostatni symptom najczęściej bywa przez chorych lekceważony i bagatelizowany, ponieważ traktowany jest jako „normalne” następstwo palenia papierosów.
Główną przyczyną stanu zapalnego w płucach i oskrzelach jest palenie papierosów. 80-90% chorych na POChP to aktywni lub bierni palacze. Inne czynniki ryzyka, takie jak szkodliwe działanie pyłów przemysłowych i gazów (np. związane z ekspozycją zawodową), mają w Polsce
znacznie mniejszy wpływ na zachorowalność na POChP.
– Nie ma innego schorzenia, w którym całkowite zaprzestanie palenia spowalnia postęp choroby – mówi prof. dr. hab. n. med. Halina Batura-Gabryel, konsultant krajowy w dziedzinie chorób płuc, kierownik Kliniki Pulmonologii, Alergologii i Onkologii Pulmonologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. – Najlepsze wyniki w zapobieganiu postępowi choroby osiąga się przy trwałym zaprzestaniu palenia przez chorego przed 40. rokiem życia, ale nawet
u pacjentów z ciężką obturacją oskrzeli ma ono głęboki sens. Obok domowego leczenia tlenem zaprzestanie palenia jest jedynym postępowaniem przedłużającym życie chorych na POChP.
Zbyt późna diagnoza
Badania epidemiologiczne wskazują, że w Polsce POChP dotyczy około 10% populacji osób dorosłych po 40. roku życia. Zdaniem specjalistów, liczba chorych sięga 2 milionów, ale tylko 20% z nich zostało prawidłowo zdiagnozowanych i poddaje się leczeniu. Reszta prawdopodobnie nie ma świadomości swojego schorzenia. POChP to choroba przewlekła – rozwija się przez kilkadziesiąt lat, nie dając objawów, które niepokoiłyby chorego (oprócz wspomnianego „kaszlu palacza”). Rozpoznanie przychodzi bardzo późno, gdy znaczna część rezerw oddechowych płuc została bezpowrotnie utracona i nie ma żadnych szans na ich odzyskanie.
– Wydaje się, że jedną z podstawowych przyczyn tej niedobrej sytuacji jest znikoma świadomość Polaków o istnieniu POChP – mówi prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc i kierownik IV Kliniki Chorób Płuc Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie – Uwzględniając dane epidemiologiczne, można stwierdzić, że przynajmniej kilku na stu Polaków nawet nie zdaje sobie sprawy, że już choruje na POChP, lub że choruje na nie ktoś z ich bliskiego otoczenia.
Z aktualnego badania TNS OBOP dowiadujemy się także, że tylko połowa Polaków wie, iż palenie papierosów jest głównym czynnikiem rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Tyle samo nie potrafi wymienić potencjalnych przyczyn tej choroby lub podaje błędne odpowiedzi, np. kojarząc POChP z nadużywaniem alkoholu lub kwalifikując je jako chorobę dotyczącą wyłącznie ludzi w podeszłym wieku.
Pewnym, prostym i tanim sposobem rozpoznania choroby we wczesnym stadium jest badanie spirometryczne (badanie czynnościowe układu oddechowego, określające m.in. objętość
i pojemność płuc). Nieprawidłowy wynik badania jest ważnym czynnikiem ryzyka przedwczesnego zgonu. Niewydolność oddychania rozwijająca się w przebiegu POChP, prowadzi bowiem do przewlekłego niedotlenienia organizmu i dysfunkcji najważniejszych dla życia narządów, m.in. serca i mózgu.
– Choroba powinna być rozpoznawana i leczona jak najwcześniej, aby zapobiegać rozwojowi jej najcięższej postaci wymagającej skomplikowanego i bardzo drogiego leczenia. Wczesne, aktywne zdiagnozowanie jednej osoby z podejrzeniem POChP to koszt około 200 zł. – podkreśla prof. Halina Batura-Gabryel – Spowodowanie zaprzestania palenia jest najtańszą procedurą medyczną spośród ratujących życie i zdrowie.
Postęp POChP można zahamować!
Wczesne rozpoznanie daje szansę na szybkie rozpoczęcie leczenia, które – szczególnie
w łagodnej i umiarkowanej postaci POChP – spowalnia postęp choroby. Leki muszą być przyjmowane regularnie, bo tylko wtedy terapia ma szansę powodzenia i zmniejsza się ryzyko zaostrzeń choroby.
Istotne jest również właściwe monitorowanie choroby. Do oceny złożonych problemów chorego nie wystarczy proste pytanie o duszność czy wynik badania spirometrycznego. Pacjenci skarżą się także na ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych, zaburzenia snu, towarzyszące im uczucie lęku, izolacji społecznej, spadek energii życiowej. Dlatego naukowcy i praktycy pneumonolodzy stworzyli test oceny POChP – copd assesment test. To osiem pytań, dzięki którym – jeśli lekarz zadaje je regularnie podczas każdej wizyty kontrolnej – można monitorować stan chorego i wprowadzić korektę w jego leczeniu. Test jest zalecany przez Polskie Towarzystwo Chorób Płuc.
Niedotlenienie organizmu można korygować stosując leczenie tlenem w szpitalu lub w domu pacjenta. Nadmiar dwutlenku węgla może doprowadzić do kwasicy oddechowej i śmiertelnej śpiączki hiperkapnicznej, dlatego upośledzoną naturalną wentylację pacjenta wspomaga się mechanicznie przy użyciu respiratora.
Są dwa sposoby wentylacji mechanicznej: inwazyjna i nieinwazyjna. Inwazyjna wymaga intubacji chorego i jest stosowana w oddziałach intensywnej terapii. Jest to bardzo kosztowna metoda – nawet najbogatsze kraje nie mogą pozwolić sobie na jej powszechne wykorzystywanie w leczeniu zaostrzeń POChP, poza tym obarczona jest ryzykiem powikłań. Dlatego od ponad 20
lat pneumonolodzy w Europie stosują nieinwazyjną wentylację mechaniczną (NWM)
z wykorzystaniem maski zakładanej na nos lub nos i usta połączonej z respiratorem. Celem tej metody nie jest zastąpienie wentylacji inwazyjnej, lecz niedopuszczenie do konieczności jej zastosowania. Wykorzystanie NWM daje szansę na zmniejszenie śmiertelności chorych o 50 %, w porównaniu do chorych, u których zaostrzenia leczone były tradycyjnie, pozwala też na uniknięcie intubacji, zmniejszenie ryzyka niepowodzenia leczenia i skrócenie czasu hospitalizacji. Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna prowadzona w oddziałach chorób płuc innych krajów europejskich w dużej mierze wyparła stosowanie wentylacji inwazyjnej, podczas gdy w Polsce metoda ta jest bardzo rzadko stosowana. Powodem są względy formalne związane z finansowaniem tej terapii.
– Stosowanie nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej w oddziałach chorób płuc nie było dotychczas wyodrębnione w warunkach realizacji świadczeń określonych w koszyku świadczeń gwarantowanych, a zatem nie było materialnych warunków do jego rozpoczęcia – mówi dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska, przewodnicząca Sekcji Intensywnej Terapii
i Rehabilitacji Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, ordynator Oddziału Chorób Płuc
i Niewydolności Oddychania Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy.
Pierwszy, bardzo ważny krok w rozwoju systemu organizacji leczenia niewydolności oddychania w Polsce został wykonany w tym roku. W Ministerstwie Zdrowia wypracowano rozwiązania, które dają podstawę prawną do tworzenia stanowisk wzmożonego nadzoru i prowadzenia NWM w oddziałach chorób płuc, jednocześnie umożliwiając płatnikowi finansowanie świadczeń w tak wyodrębnionych warunkach. Kolejny ruch w rozwoju polskiej pneumonologii należeć będzie do NFZ, którego rolą jest zapewnienie właściwego finansowania tych ratujących życie świadczeń.
Piśmiennictwo:
1. World Health Organization. Chronic Respiratory Diseases Burden.
www.who.int/respiratory/copd/burden/en (dostęp: 18.11.2013).
2. D. M. Mannino, A. S. Buist Global burden of COPD: risk factors, prevalence and future trends. Lancet 2007; 370:765-73.
3. Anthonisen N. R. i wsp. For the Lung Health Study Research Group: Smoking nad Lung function of Lung Health Study participants after 11 years. Am.J.Respir.Crit.Care.Med.2002; 166:675-679.
4. Anthonisen N. R. i wsp. Lung Health Study Research Group: The effects of a smoking cessation intervention on 14,5-year mortality; a randomized clinical trial.Ann.Intern.Med. 2005: 142:233-239
5. J. B. Soriano, J. Zieliński, D. Price Screening for and early detection of chronic obstructive pulmonary disease. Lancet 2009; 374: 721-32.
6. T. Toljamo, M. Kaukonen, P. Nieminen, V. L. Kinnula. Early detection of COPD combined with individualized counselling for smoking cessation: A two-year prospective study. Scandinavian Journal of Primary Health Care, 2010; 28:41-46.
7. J. Zieliński, M. Bednarek i D. Górecka Narodowy program wczesnego rozpoznawania i profilaktyki POChP w latach 2000-2002. Pneumonol. Alergol. Pol. 2005, 73, 116:121.
8. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania i leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Pneumonol. Alergol. Pol. 2012; 80, 3: 220-254.
9. F.S.F. Ram, J. Picot, J. Lightowler, J. A. Wedzicha. Non-invasive positive pressure ventilation for treatment of respiratory failure due to exacerbations of chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev 2004; 3: CD004104.
Tekst opracowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia” na podstawie materiałów przygotowanych przez Polskie Towarzystwo Chorób Płuc na konferencję z okazji Światowego Dnia POChP, listopad 2013.
r