60. rocznica powstania Armii Krajowej
14 lutego 1942 roku, generał Władysław Sikorski, Wódz Naczelny i Premier Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, przesłał drogą radiową do kraju rozkaz dla generała Grota-Roweckiego: “Znoszę dla użytku zewnętrznego nazwę ZWZ. Wszyscy żołnierze w służbie czynnej w Kraju stanowią Armię Krajową, podległą panu generałowi jako jej dowódcy. Stanowisko pana generała nosi nazwę Dowódca Armii Krajowej”.
Przegrana Kampania Wrześniowa 1939. Szybkość, z jaką klęska wojenna przeszła przez kraj i zburzyła nasz niepodległy byt państwowy, była dla Polaków wielkim zaskoczeniem. Wywołała w Narodzie falę oskarżeń, zarówno przeciw przedwojennemu kierownictwu państwowemu, jak i też przeciw dowództwu wojskowemu. Pomimo rozgoryczenia, naród zachował zdecydowaną wolę prowadzenia dalszej walki z najazdem. Wierzono, że sprzymierzone z Polską mocarstwa zachodnie odnoszą zwycięstwo. W całym kraju powstały liczne sprzysiężenia. Głównym nurtem była tajna organizacja wojskowa, która podlegała Naczelnym Władzom Kraju na emigracji – Służba Zwycięstwu Polski, powołana w walczącej Warszawie 27 września 1939, przekształcona w styczniu 1940 w Związek Walki Zbrojnej – ZWZ.
Właśnie 14 lutego przypada 60. rocznica przemianowania tego Związku na Armię Krajową. Pod tą nazwą przeszła do historii.
W skład Armii Krajowej weszły również inne organizacje wojskowe: Szare Szeregi, Narodowa Organizacja Wojskowa, Bataliony Chłopskie. Organizacja i działalność Armii Krajowej obejmowała cały kraj pomimo podziałów dokonanych przez okupantów. W okupowanym i podzielonym przez zaborców kraju istniało państwo podziemne – jednolite, z zakonspirowanym aparatem władzy. Z Delegaturą Rządu na szczeblu centralnym oraz administracją wojewódzką i powiatową. Działało zakonspirowane szkolnictwo wyższe i średnie.
Armia Krajowa była organizacją wojskową Polskich Sił Zbrojnych. Liczyła 400 tys. ludzi. Podlegała Naczelnemu Wodzowi i Rządowi RP. W końcu 1942 roku dowództwo AK utworzyło jednolite Kierownictwo Dywersji – Kedyw. Jego organizatorem i szefem był generał August Emil Fieldorf “Nil” (aresztowany 22.02.1953 przez UB, sądzony i skazany przez aparat tzw. sprawiedliwości PRL). Oddziały Kedywu przeprowadziły 1175 akcji wykolejenia transportów kolejowych, wysadziły 38 mostów, uszkodziły 19 tys. wagonów, zniszczyły 1167 cystern z benzyną, spaliły 270 magazynów wojskowych i zniszczyły ponad 4300 samochodów oraz pojazdów wojskowych nieprzyjaciela.
Wywiad Armii Krajowej zdobył i przekazał aliantom wiele informacji o znaczeniu strategicznym. Rozpracował niemieckie przygotowania do utworzenia Africa-Korps, uderzenia na ZSRR. Przyczynił się do opóźnienia użycia rakiet V1 i V2. Podziemny przemysł zbrojeniowy produkował pistolety maszynowe, granaty, miny, butelki samozapalające oraz inne uzbrojenie. Armia Krajowa była zaopatrywana przez zachodnich sojuszników w broń, amunicję oraz ekwipunek i materiały konieczne do prowadzenia działań bojowych i łączności, za pomocą zrzutów lotniczych. Organizacja wysyłki i przyjmowania zrzutów była możliwa dzięki doskonałej pracy łączności radiowej i kurierskiej.
Biuro Informacji i Propagandy AK prowadziło wśród naszego społeczeństwa szeroką akcję informacyjną, dostarczając rzetelnych wiadomości o sytuacji na wszystkich frontach i działaniach Polskich Sił Zbrojnych. BIP prowadziło również wojnę psychologiczną w niemieckich środowiskach wojskowych i cywilnych, rozpowszechniając informacje specjalnie przygotowane w języku niemieckim. Przeciwdziałało propagandzie niemieckiej.
Armia Krajowa przygotowywała koncentrację swego wysiłku na czas ogólnonarodowego powstania – kryptonim “Burza”. Do powstania takiego nie doszło. Jednak w Akcji Burza nastąpiło wzmożenie działań dywersyjno-bojowych oraz formowania jednostek wojskowych – dywizji, pułków, batalionów i kompanii. Do historii weszły długotrwałe walki 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, wileńskich brygad i nowogródzkich batalionów, uczestniczących w operacji “Ostra Brama”. Walki oddziałów AK o Lwów i marsz korpusu kieleckiego na pomoc walczącej Warszawie. Oddziały AK zajęły wiele mniejszych miast i miasteczek oraz współpracowały z Armią Czerwoną w zdobyciu Wilna, Lwowa i Lublina. Pomoc ta zakończyła się masowym rozbrajaniem oddziałów AK przez wojska sowieckie i NKWD, aresztowaniami i wysyłką do obozów i na Syberię. Największą operacją Akcji Burza było Powstanie Warszawskie – 63 dni samotnej walki z przygniatającymi siłami niemieckimi. Po kapitulacji, 2 października, generał Bór-Komorowski, dowódca Armii Krajowej, dostał się do niewoli. Przekazał dowództwo gen. Leopoldowi Okulickiemu-Niedźwiadkowi, który umieścił Komendę Główną AK w Częstochowie i tutaj, 19 stycznia 1945 roku, wydał rozkaz o likwidacji Armii Krajowej. 27 marca 1945 podstępnie aresztowany z członkami Delegatury Rządu RP przez NKWD, wywieziony do Moskwy i osadzony w więzieniu. Tam – sądzony i zamordowany, 24 grudnia 1946 roku.
BOGDAN JEZIERSKI