Astma oskrzelowa jest przewlekłą, zapalną chorobą dróg oddechowych, najczęściej o podłożu alergicznym. Niestety, podobnie jak w przypadku alergii, liczba chorych na astmę rośnie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) astma to problem ponad 235 mln osób na całym świecie. Znaczącą grupę chorych stanowią dzieci1.
W Polsce na astmę choruje ok. 4 milionów osób. Według badania ECAP w 2007 roku na astmę chorowało w Polsce ok. 11 % dzieci w wieku 6 – 14 lat i około 9 % populacji dorosłych2. Choroba stwarza znaczne obciążenie dla pacjentów, ich rodzin oraz społeczeństwa, tymczasem jest wciąż niedostatecznie diagnozowana i często pozostaje nieleczona, również w naszym kraju, choć postęp medycyny ułatwia dziś jej pełną kontrolę.
U źródeł problemu
Astma jest jedną z głównych, przewlekłych chorób niezakaźnych. Najsilniejszymi czynnikami ryzyka jej rozwoju są substancje i cząsteczki wdychane wraz z powietrzem, które mogą wywoływać reakcje alergiczne lub podrażniać drogi oddechowe. W astmie alergicznej największe znaczenie mają alergeny wziewne, takie jak roztocza kurzu domowego, sierść, pyłki roślin, alergeny pleśni oraz czynniki drażniące – dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza. Również niektóre leki niekiedy wywołują astmę, np. aspiryna lub zaostrzają już istniejącą np. betablokery, stosowane w leczeniu chorób układu krążenia. Nie bez znaczenia jest skłonność genetyczna do rozwoju alergii, a dodatkowym czynnikiem ryzyka astmy są częste infekcje dróg oddechowych, występujący wcześniej alergiczny nieżyt nosa (ANN) lub atopowe zapalenie skóry (AZS)3.
Astma jest chorobą o zmiennym przebiegu. Dolegliwości mogą z różnym nasileniem pojawiać się zarówno kilka razy w ciągu dnia, jak i tygodnia czy miesiąca. Podstawowe objawy to:
a) duszność,
b) kaszel,
c) uczucie ucisku w klatce piersiowej,
d) świszczący oddech.
Dolegliwości najczęściej mają charakter napadowy. Mogą występować w nocy, być reakcją na zimne powietrze, skrajne pobudzenie emocjonalne, wysiłek fizyczny, pojawiać się przy infekcji bakteryjnej lub wirusowej dróg oddechowych. Istotnym czynnikiem prowokującym napad astmy jest też zanieczyszczenie powietrza, czego dowody mają lekarze przyjmujący pacjentów z astmą w dniach, kiedy Polskę spowija smog.
Lekceważenie astmy prowadzi do systematycznego nasilenia objawów i pogorszenia samopoczucia, aż do stanu trwałego upośledzenia pracy dróg oddechowych. Astma jest też czynnikiem rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Każdego roku z powodu astmy i jej następstw na całym świecie, choć głównie w krajach najuboższych, umiera około 180 tysięcy osób4.
Podstawą w diagnostyce astmy jest dokładny wywiad lekarski i badanie fizykalne. Specyfika objawów połączona z informacją o potencjalnym, genetycznym obciążeniu alergią pozwala dość szybko zidentyfikować źródło problemów.
Dokładną ocenę funkcjonowania układu oddechowego umożliwia spirometria – badanie nieinwazyjne, proste i tanie. Stosowane są również testy prowokacyjne (podanie do dróg oddechowych czynnika drażniącego), trwa poszukiwanie innych prostych narzędzi ułatwiających diagnostykę.
Trudności mogą się pojawić przy rozpoznawaniu astmy u małych dzieci – poniżej 5. roku życia. Kaszel, duszność, świszczący oddech utożsamia się niekiedy z częstymi u dzieci chorobami infekcyjnymi. Jednak doświadczony lekarz i z tym problemem może sobie poradzić, a wraz z rozwojem dziecka przyczyny dolegliwości stają się coraz bardziej czytelne.
Skuteczne leczenie jest możliwe
Astmy nie można skutecznie wyleczyć, jednak dzięki odpowiedniemu postępowaniu można żyć pełnią życia. Właściwa terapia pozwala zapobiec napadom astmy, zaostrzeniom choroby, a także trwałemu upośledzeniu funkcji dróg oddechowych. Podstawowym warunkiem jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i regularne przyjmowanie leków, które są coraz wygodniejsze w użyciu, coraz skuteczniejsze i w pełni bezpieczne.
To, co przede wszystkim należy uświadomić pacjentom, to fakt, że u ogromnej większości chorych konieczne jest stałe stosowanie leków. Specjalnie powołana organizacja pod nazwą Światowa Inicjatywa na rzecz Zwalczania Astmy (GINA) wskazuje dwie podstawowe grupy leków:
I. leki „ratunkowe” – doraźne – krótko działające, szybko łagodzące objawy,
II. leki stale kontrolujące chorobę – zapobiegające napadom, o działaniu głównie przeciwzapalnym, przyjmowane systematycznie.
Za najskuteczniejsze obecnie leki przeciwzapalne w kontroli astmy uznaje się wziewne glikokortykosteroidy (GKS). Zalecane są jako leki pierwszego rzutu, bowiem badania dowodzą, że GKS poprawiają czynność płuc i zmniejszają wrażliwość układu oddechowego, redukują stan zapalny zapobiegając zaostrzeniom astmy lub znacznie osłabiając napady. Tym samym mają jednoznacznie korzystny wpływ na jakość życia pacjentów5.
Istnieją różne techniki podawania leków wziewnych, czyli aerozoloterapii. Stały postęp w tej dziedzinie umożliwia dziś leczenie inhalacyjne nawet u niemowląt. Nowoczesne leki wziewne ułatwiają też terapię, ograniczając ją nawet do tylko jednej dawki dziennie. Istotne jest jednak, by lekarz lub odpowiednio przygotowana pielęgniarka nauczyli pacjenta prawidłowo aplikować lek wziewny. Konieczna jest bowiem pewność, że chory przyjmuje właściwą dawkę, ustaloną na optymalnym, czyli najmniejszym skutecznym poziomie.
Leczenie inhalacyjne może być kojarzone z przyjmowaniem innych, niezbędnych leków. Najistotniejsze jest, by terapię prowadzić systematycznie.
Przesłanki sukcesu
Tymczasem większość osób cierpiących na choroby przewlekłe ma skłonność do przerywania lub modyfikowania terapii bez konsultacji z lekarzem, np. kiedy objawy ustępują i stan zdrowia wydaje się stabilny. Tymczasem takie postępowanie w astmie oznacza bardzo szybką utratę kontroli nad chorobą.
Od kilku lat modnym słowem-kluczem w ocenie skuteczności farmakoterapii jest compliance, czyli stosowanie się do zaleceń lekarskich. Przyczyn braku compliance może być wiele – np. błędne przekonanie o szkodliwości leków przyjmowanych długotrwale, zbyt skomplikowany schemat przyjmowania leków, ich działania niepożądane, albo brak umiejętności posługiwania się inhalatorem. Wszystkie te problemy można jednak rozwiązać dzięki edukacji pacjentów (możliwej nie tylko w gabinecie, ale też dzięki specjalistycznym portalom edukacyjnym dla chorych) oraz dobrej komunikacji lekarza z chorym. Tymczasem w międzynarodowych badaniach ponad 70 procent ankietowanych pacjentów stwierdziło, że nigdy lub bardzo rzadko rozmawiali ze swoim lekarzem o działaniach niepożądanych leków6. Rozmowy na inne tematy związane z terapią są równie rzadkie.
Niestety, ocenia się, że u ponad 50 procent chorych ze zdiagnozowaną astmą jej kontrola jest niewystarczająca7. Specjaliści opracowali więc katalog przykazań dla pacjentów:
5 złotych zasad dla chorego na astmę
1. 1. Upewnij się, że wiesz, jak przyjmować swoje leki i znasz prawidłową technikę inhalacji.
2. 2. Propozycje zamiany leku w aptece zawsze konsultuj ze swoim lekarzem. Ważna jest nie tylko substancja czynna, ale także inhalator. Każdy jest inny. Lekarz wybrał dla Ciebie najlepszy zestaw.
3. 3. Nie odstawiaj i nie zmieniaj leków bez kontaktu z lekarzem. Jeśli objawy ustąpiły to znaczy, że leki są właściwie dobrane i należy kontynuować ich przyjmowanie, a nie, że zostałeś wyleczony.
4. 4. Bądź aktywnym pacjentem: pytaj, zgłaszaj wątpliwości, proś lekarza o wyjaśnienia. Jakość leczenia astmy zależy od dobrej komunikacji lekarz-pacjent.
5. 5. Czytaj i zdobywaj wiedzę o swojej chorobie. Astma to choroba przewlekła – im lepiej ją poznasz, tym łatwiej będzie Ci z nią żyć.
Referencje:
1. Dane Światowej Organizacji Zdrowia, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs307/en/ (dostęp: 21.04.2017)
2. Częstość rozpoznań astmy w badaniach lekarskich programu ECAP,
http://ecap.pl/pdf/ECAP_wyniki_pl.pdf (dostęp: 21.04.2017)
3. Dane Światowej Organizacji Zdrowia, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs307/en/ (dostęp: 21.04.2017)
4. ibidem
5. Chazan R. Blaski i cienie stosowania glikokortykoterapii. Terapia Pneumonologiczna 2010; 10 (231), str. 83-88, za: Joanna
Szkaradkiewicz, UM w Poznaniu; Współczesna farmakoterapia astmy oskrzelowej, Journal of Biology and Earth Sciences
2013; 3(1) M1 – M13
6. Unmet needs in asthma: Global Asthma Physician and Patient (GAPP) Survey: global adult findings. Opublikowane w
“Allergy 2007” 62, s. 668-674
7. Kowalski M.L., Jędrzejczak M., Cirlić M. Efektywność leczenia astmy oskrzelowej w Polsce w ocenie pacjentów – wyniki
badania AIRCEE (Asthma Insights & Reality in Central and Eastern Europe), Alergia Astma Immunologia 2004; 9 (4):
187-195
Materiał przygotowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia”. Warsztaty „Quo vadis medicina?” XII edycja, kwiecień 2017 r.
r