W grudniu 2019 roku obchodziliśmy 25. rocznicę śmierci gen. Maczka, bohaterskiego oficera Wojska Polskiego, pozbawiony przez komunistów obywatelstwa polskiego.
Urodził się 31 marca 1892 w Szczercu, pow. lwowski jako syn Witolda sędziego i Anny z Czernych. Po zdanej maturze w Gimnazjum w Drohobyczu w 1910 przez semestr studiował na Politechnice Lwowskiej, po czym przeniósł się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego.
Od 1912 należał do Związku Strzeleckiego we Lwowie. Powołany 26 lipca 1914 do armii austriackiej ukończył szkołę oficerów rezerwy III Korpusu. Następnie został dowódcą plutonu w 3 pułku strzelców Landwehry. W czerwcu 1915 przeniesiony do 2 pułku strzelców tyrolskich, walczył na froncie rosyjskim, a później włoskim jako dowódca plutonu. W 1916 został oficerem instrukcyjnym w szkole oficerów rezerwy XV Korpusu, po czym już jako podporucznik rezerwy mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1916 powrócił do pułku na dowódcę kompanii strzeleckiej. Po ukończeniu kursu karabinów maszynowych w Brucku nad Litawą dowodził z kolei kompanią karabinów maszynowych. Ukończył także kurs szturmowy w Lovica oraz kurs wysokogórski i narciarski w Alpach. Ranny 31 stycznia 1918 pod Asiago, leczył się w szpitalu w Wiedniu. Następnie otrzymał urlop kuracyjny, podczas którego ukończył studia na Uniwersytecie Lwowskim, po czym powrócił na front włoski, gdzie walczył do końca wojny.
Do Wojska Polskiego wstąpiwszy 14 listopada 1918 objął dowództwo kompanii krośnieńskiej III baonu strzelców sanockich, z którą podążył na odsiecz Lwowa. Następnie dowodził kompanią karabinów maszynowych III baonu strzelców, na czele której uczestniczył w dalszych walkach z wojskami ukraińskimi między innymi w rejonie Chyrowa. Po rozwiązaniu III baonu strzelców 10 maja 1919 dowodził lotną kompanią szturmową 4 Dywizji Piechoty. Podczas kontrofensywy ukraińskiej wyróżnił się w walkach pod Czerniowem i za wybitne odznaczenie się w bojach na Froncie Galicyjskim w chwilach ciężkich dla wojska został dekretem z 7 lipca 1919 awansowany do stopnia porucznika.
Po zakończeniu walk na froncie galicyjskim wraz z całą dywizją został przerzucony na Wołyń. 29 listopada 1919 był przydzielony do Dowództwa Frontu Wołyńskiego. Wiosną 1920 był przeniesiony do sztabu 2 Armii. W okresie odwrotu wojsk polsko-ukraińskich otrzymał rozkaz odtworzenia swej jednostki szturmowej i od 6 sierpnia 1920 dowodził baonem szturmowym, z którym został przydzielony do 1 Dywizji Jazdy. W czasie walk awansował do stopnia kapitana adiutanta sztabowego. Po zakończeniu wojny i likwidacji baonu szturmowego 15 maja 1921 otrzymał przydział na stanowisko I oficera sztabu 20 Dywizji Piechoty. Stamtąd 26 lipca 1921 przeszedł na równorzędne stanowisko do lwowskiej 5 Dywizji Piechoty. Od 15 lutego 1922 był dowódcą baonu sztabowego 26 pułku piechoty. W maju 1922 został ostatecznie zweryfikowany jako major piechoty ze starszeństwem z 1 czerwca 1919.
Dokończenie na stronie 10/IV
Dokończenie ze strony 7/I
Gen. broni Stanisław Władysław Maczek ps. „Rozłucki”
Po ukończeniu rocznego kursu doszkalającego w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie (2 listopada 1923 – 15 października 1924) został mianowany na stanowisko kierownika lwowskiej Ekspozytury nr V Oddziału II Sztabu Generalnego. W grudniu 1924 otrzymał awans do stopnia podpułkownika Sztabu Generalnego ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924. Następnie powrócił do linii, gdzie sprawował kolejno stanowiska; zastępcy dowódcy 76 pułku piechoty od 3 stycznia 1928; dowódcy 81 pułku piechoty od 12 marca 1929. Wówczas został też awansowany na pułkownika dyplomowanego ze starszeństwem z 1 stycznia 1931.
Od 21 marca 1935 dowodził piechotą dywizyjną 7 Dywizji Piechoty, której formowanie rozpoczęto 14 maja 1919 w rejonie Częstochowy. Ówczesny jego przełożony gen. Janusz Gąsiorowski wydał 4 listopada 1935 następującą opinię: „Charakter bardzo dobrego dowódcy i wychowawcy. Umie wpoić w podwładnych swoje przekonania i natchnąć ochotą do pracy. Ogromnie lojalny. Bardzo zdolny pracujący nad sobą. Inteligencja bardzo bystra i nieograniczona do wąskich ramek. Zawodowo – wybitnie przygotowany do wyższego dowodzenia. Po krótkim czasie i w trudnych warunkach (zmiana własnego przydziału i zmiana na stanowisku dowódcy DP) osiągnął bardzo dobre wyniki, podnosząc poziom wyszkolenia w pułkach. Pracuje nad sobą, osiągając dobre wyniki w dziedzinach nowej pracy. Przydatność służbowa wybitna. Dalsze użycie w wyższym dowodzeniu (DP) lub na samodzielnych stanowiskach w władzach naczelnych (Szt. Generalny, GISZ, szkolnictwo). Zarówno charakter jak umysł i wykształcenie zawodowe uzasadniają opinię wyróżniającą.”
Po objęciu 31 października 1938 komendy nad 10 Brygadą Kawalerii dowodził nią umiejętnie podczas akcji odzyskania Zaolzia, a potem w kampanii wrześniowej. Toczył walki z oddziałami niemieckiego XXIII Korpusu Pancernego pod Węgierską Górką, Jordanowem, Łańcutem, Rzeszowem i Lwowem. Po wkroczeniu Armii Czerwonej przedostał się 18 września 1939 z brygadą przez Przełęcz Tatarską na Węgry. Już w październiku 1939 dotarł do Francji, gdzie otrzymał przydział na dowódcę Obozu WP w Coëtquidan w listopadzie 1939. Awansował także do stopnia generała brygady ze starszeństwem z 15 września 1939. Od lutego 1940 organizował Dywizję Lekką Motorową oraz Obóz Wojsk Pancernych w Saint Cecil. Z powodu powolnego dostarczania sprzętu przez Francuzów do momentu ataku niemieckiego na Francję w dniu 10 maja 1940 jednostka ta nie osiągnęła gotowości bojowej. Wobec niekorzystnego dla Francuzów przebiegu kampanii pod koniec maja otrzymał rozkaz wydzielenia z planowanej dywizji 10 Brygady Kawalerii Pancernej i objęcia jej dowództwa. Na czele tej jednostki brał udział w walkach francuskiej 4 Armii. 18 czerwca 1940 wobec odcięcia brygady za Loarą, nakazał jej rozwiązanie i przedzieranie się żołnierzy do Anglii. Sam wraz z grupą żołnierzy dotarł do Marsylii, skąd przez Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł w październiku 1940 do Wielkiej Brytanii. Objął wówczas dowództwo 2 Brygady Kadrowej Strzelców, która już w listopadzie tegoż roku został przemianowana na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w 1942 – na 1 Dywizję Pancerną.
Po wylądowaniu aliantów we Francji do końca wojny dowodził z sukcesami swą dywizją, wyzwalając wiele miejscowości we Francji, Belgii i Holandii. Przed kapitulacją III Rzeszy zająwszy bazę niemieckiej marynarki wojennej Wilhelmshaven, przyjął kapitulację miejscowego garnizonu. Został odwołany do Anglii 20 maja 1945, po czym mianowany dowódcą I Korpusu Polskiego w Szkocji oraz awansowany do stopnia generała dywizji ze starszeństwem z 1 czerwca 1945. Od września 1945 był dowódcą Jednostek Wojskowych w Wielkiej Brytanii.
Po wstąpieniu do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia wraz z grupą innych wyższych oficerów Polskich Sił Zbrojnych został 26 września 1946 uchwałą jednomyślną Rady Ministrów marionetkowego „ludowego” rządu pozbawiony obywatelstwa polskiego. Po demobilizacji osiadł w Edynburgu, gdzie pracował jako sprzedawca, a później barman. W życiu politycznym emigracji polskiej nie brał szerszego udziału, pełnił jednak funkcję kanclerza Kapituły Krzyża Orderu Wojennego Virtuti Militari. Był też prezesem Związku Kół 1 Dywizji Pancernej oraz prezesem honorowym Kapituły Złotej Odznaki 1 Dywizji Pancernej. Przez wiele lat bywał na obchodzonych uroczystościach rocznicowych zwłaszcza w Belgii i Holandii. Swe przeżycia przedstawił w pamiętniku „Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945, Edynburg 1961”. 11 listopada 1990 został awansowany przez Prezydenta RP na Uchodźstwie na stopień generała broni.
Zmarł 11 grudnia 1994 w Edynburgu; został pochowany wśród swych towarzyszy walki na cmentarzu wojskowym w Bredzie. Kawaler Orderu Orła Białego, Krzyża Złotego i Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, Orderu Odrodzenia Polski IV klasy, Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Złotego Krzyża Zasługi, Medalu Niepodległości, Medalu Pamiątkowego za Wojnę 1918–1921 oraz Medalu Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. Z zawartego 25 czerwca 1928 małżeństwa z Zofią Kuryś miał córkę Renatę (4 października 1931) i syna Andrzeja (28 lutego 1937), który urodził się w Częstochowie w Pawilonie Oficerskim im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Lech Mastalski