W związku z niedawną 99. rocznicą odzyskania przez Polskę Niepodległości w dniu 11 listopada 1918 roku, w niniejszym numerze poruszymy temat wydawałoby się oczywisty, bo związany z postacią Pierwszego Marszałka Józefa Piłsudskiego.
O jego wyjątkowych zasługach dla odzyskania Niepodległości napisano już wiele. Nie dziwi fakt, że jeszcze za życia Józefa Piłsudskiego, jego legendarną postać otaczał ogólnonarodowy kult. Kult, który rozkwitł ze zdwojoną siłą po śmierci Marszałka w dniu 12 maja 1935 roku. W całej Polsce organizowano podniosłe uroczystości żałobne, imieniem Marszałka nazywano ulice, place i szkoły, odsłaniano tablice pamiątkowe, a przede wszystkim… stawiano pomniki. I właśnie o częstochowskich pomnikach Józefa Piłsudskiego słów kilka. Co o nich wiemy? Ile ich było? Który był pierwszy?
Wbrew pozorom kwestia ta nie jest prosta i dla wielu Czytelników niemałym zaskoczeniem może być fakt, że łącznie ze współczesnym, na przestrzeni lat w Częstochowie istniały trzy pomniki Marszałka w… czterech różnych miejscach! Inicjatywę budowy pierwszego monumentu podjęto i przegłosowano już w dniu 27 maja 1935 roku podczas obrad Rady Miasta. Powołano do życia Prezydium Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka w składzie którego znaleźli się najważniejsi przedstawiciele życia społecznego, w tym m.in. bp Teodor Kubina i gen. bryg. Wacław Stachiewicz, dowódca 7 Dywizji Piechoty. Przygotowania do budowy utrudniały jednak liczne przeszkody formalne i urzędowa opieszałość. Mimo tego, w 1936 roku ostatecznie pomnik powstał, lecz jego fundatorem nie było miasto, a Towarzystwo Szkoły Społecznej mieszczącej się przy ul. Sułkowskiego, w budynku obecnego Banku Ochrony Środowiska przy al. Jana Pawła II. Okazały pomnik autorstwa Stefana Policińskiego stanął na szkolnym placu, mniej więcej na styku dzisiejszej zatoki autobusowej i wjazdu na parking banku od strony al. Jana Pawła II. Ze względu na niereprezentacyjną lokalizację monumentu, miasto podjęło starania o jego przeniesienie na nowe miejsce, przed gmachem nowoczesnej Szkoły Powszechnej im. J. Piłsudskiego przy ul. Narutowicza 29 (obecnie V LO im. A. Mickiewicza przy ul. Krakowskiej 29). I rzeczywiście, wkrótce pomnik stanął na szkolnym dziedzińcu od strony ul. Narutowicza, gdzie przygotowano dodatkowo monumentalny fundament, wynoszący całość nad poziom ulicy (szkoła położona jest w obniżeniu terenu). Na tym reprezentacyjnym miejscu, położonym w najbliższym sąsiedztwie Archikatedry Częstochowskiej, pomnik przetrwał do początków okupacji niemieckiej. Do dziś zachowały się jego zdjęcia przedstawiające obie lokalizacje, pierwotną przy ul. Sułkowskiego i drugą przy ul. Narutowicza.
Jednak czy był to pierwszy monument poświęcony Józefowi Piłsudskiemu w Częstochowie? Nie! Otóż pierwszy pomnik odsłonięto znacznie wcześniej, bo w dniu 30 września 1934 roku, z okazji obchodów piętnastolecia istnienia częstochowskiego 7 Pułku Artylerii Lekkiej. Pomnik ufundowany ze składek żołnierzy pułku, składający się ze spiżowej kolumny i popiersia Józefa Piłsudskiego wykonanego z brązu, stanął na skwerze koszar 7 pal przy ul. Sabinowskiej na Zaciszu. W ceremonii odsłonięcia wzięli udział m.in. dwaj dowódcy 7 DP, ówczesny – gen. Stachiewicz oraz jego zasłużony poprzednik – gen. bryg. Mieczysław Dąbkowski. Co oczywiste, w okresie okupacji niemieckiej oba pomniki rozebrano. Ponowne uczczenie pamięci Marszałka, było możliwe dopiero wraz z upadkiem komunizmu w Polsce, czyli po 1989 roku, mimo że pierwsze działania na rzecz budowy pomnika podjęto w 1981 roku staraniem częstochowskiego NSZZ „Solidarność”. W sierpniu 1990 roku, w rocznicę bitwy warszawskiej z 1920 roku podpisano akt erekcyjny budowy pomnika, który stanąć miał na pl. Biegańskiego. Wykonanie powierzono znanemu rzeźbiarzowi Stanisławowi Słoninie. Z wielu powodów, Częstochowa długo musiała czekać na swój pomnik Józefa Piłsudskiego. Ze względu na przedłużające się dyskusje na temat jego lokalizacji, identyczny monument jak ten przeznaczony dla Częstochowy trafił ostatecznie wcześniej do… Płocka, gdzie odsłonięto go 18 sierpnia 1997 roku. Trzy miesiące później, 11 listopada 1997 roku, na pl. Biegańskiego w Częstochowie odsłonięto zatem de facto „kopię” płockiego pomnika Józefa Piłsudskiego. Na marginesie warto dodać, że choć godny, to obecny monument jest zdecydowanie skromniejszy od swego przedwojennego poprzednika.
Foto
2. Pierwszy częstochowski pomnik Józefa Piłsudskiego, odsłonięty 30 września 1934 roku na terenie koszar 7 pal przy ul. Sabinowskiej na Zaciszu, ufundowany ze składek żołnierzy pułku.
Artykuł opublikowany w Magazynie Historycznym “Nad Wartą”, współwydawany z formą MASKPOL
Adam Kurus