Z pewnością pasjonatom historii nie jest obce nazwisko gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera. Jest to postać w pełni zasłużona w odzyskanie przez Polskę Niepodległości w 1918 roku, jak również w tworzeniu i budowaniu Wojska Polskiego w okresie międzywojennym. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że to w Częstochowie rozpoczął swoją działalność niepodległościową.
Gustaw Konstanty Orlicz-Dreszer przyszedł na świat 2 października 1889 r. w Jadowie (okolice Radzymina). Pochodził z drobnomieszczańskiej rodziny. W chwili wybuchu I Wojny Światowej, 3 sierpnia 1914 r., w stopniu podporucznika rezerwy kawalerii, znajdował się w szeregach armii rosyjskiej. Jednakże już 14 sierpnia przyłączył się do oddziałów pod komendą Józefa Piłsudskiego. Początkowo służył w 1. pułku ułanów I Brygady Legionów Polskich, by następnie zostać dowódcą szwadronu, następnie dywizjonu, aż w końcu, 19 września 1915 r., zastępcą dowódcy pułku. Poparł kryzys przysięgowy (lipiec 1917), mający na celu odmówienia złożenia przysięgi na wierność państwom centralnym (Niemcy i Austro-Węgry). W związku z tym został osadzony w obozie w Szczypiornie. Później był przetrzymywany w więzieniu w Havelburgu, a następnie w zakładach karnych w Rastattu i Werlu. Do kraju powrócił w październiku 1918 r. Stał na czele akcji rozbrajania Austriaków na ziemi chełmskiej, po czym dowódca Polskiej Organizacji Wojskowej, Edward Rydz-Śmigły, mianował go dowódcą pierwszego polskiego garnizonu w Chełmie. W 1920 r., podczas wojny polsko-sowieckiej, zajmował stanowisko dowódcy: 1. pułku szwoleżerów, IV Brygady Jazdy, a także 2. Dywizji Jazdy. W czasach powojennych był m.in. inspektorem kawalerii (1921-1923), dowódcą 2. dywizji kawalerii (1924-1925) oraz 3. (1925-1926). Jako jeden z najbardziej zaufanych i najwierniejszych żołnierzy wobec Marszałka Józefa Piłsudskiego, stanął na czele oddziałów jemu podporządkowanych w czasie przewrotu majowego w 1926 r. W 1930 r. rozpoczął pracę w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Jeszcze tego samego roku wyznaczony został na inspektora Armii. Stanowisko to zajmował do 1936 r., sprawując w międzyczasie funkcję inspektora Obrony Powietrznej Państwa. Zginął w katastrofie lotniczej w Orłowie, nieopodal Gdyni, wraz z ppłk. Stanisławem Lothem oraz kpt. pilotem Aleksandrem Łagiewskim, 16.07.1936. Cztery dni później został pochowany na Cmentarzu Oksywskim w Gdyni.
Nie sposób nie wspomnieć o związkach gen. Orlicz-Dreszera o związkach z Częstochową. Wszak tutaj spędził część swoich młodzieńczych lat i dojrzewał pod wpływem matki Emilii (z domu Rusch) do płomiennego patriotyzmu. Wraz z rodziną do Częstochowy przeniósł się 1900 r. Jego ojciec Jan założył tutaj kancelarię adwokacką, zaś Gustaw wraz z braćmi Zygmuntem, Rudolfem i Julianem uczęszczał do rządowego Gimnazjum Filologicznego, obecnie LO im. Henryka Sienkiewicza przy Al. NMP 56. Tam w działalność niepodległościową przyszłego generała dywizji wprowadził najstarszy z rodzeństwa Zygmunt. Spośród trzech organizacji młodzieżowych najbardziej rozwiniętą była Organizacja Młodzieży Narodowej, w której Gustaw pełnił funkcje kierownicze.
Gustaw Orlicz-Dreszer swoją działalność społeczno-polityczną na dobre rozpoczął w 1903 r. Wówczas wszedł w struktury organizacji „Przyszłość” (PET). Została ona utworzona pod zwierzchnictwem trójzaborowego Związku Młodzieży Polskiej (ZET). Jako członek tego ugrupowania brał czynny udział przeciwko rusyfikacji młodzieży polskiej w Częstochowie, choćby poprzez organizowanie wszelkiego rodzaju dyskusji politycznych.
Największym przełomem w patriotycznej działalności młodzieży był strajk szkolny pod hasłem „o należne językowi polskiemu prawa” w Kongresówce w 1905 r. W związku z wydarzeniami rewolucyjnymi w Królestwie Polskim częstochowska młodzież postanowiła się do tego strajku przyłączyć. Demonstrujący domagali się przede wszystkim: wprowadzenia języka polskiego, jako języka wykładowego, zniesienia systemu policyjnego w szkole oraz cenzury, wprowadzenia swobody w tworzeniu organizacji uczniowskich, równouprawnienia kobiet i mężczyzn, a także możliwości współdecydowania społeczeństwa o systemie szkolnictwa. W Częstochowie największą rolę w organizowaniu strajku mieli: Gustaw Dreszer wraz z braćmi, Marian Januszajtis, Witalis i Kazimierz Michalscy, Tadeusz i Stefan Wolscy oraz Henryk Jabłoński. Sam Dreszer w Komitecie Wykonawczym tegoż strajku.
Gustaw Dreszer, jak i wielu jego rówieśników z rosyjskiego gimnazjum, w związku z buntem, nie powrócił już do tej szkoły. 18 września rozpoczął naukę w nowopowstałym przez Komitet Szkolny Polski ośmioklasowego gimnazjum Waleriana Kuropatwińskiego. Nie przerywał swojej działalności niepodległościowej; przewoził nielegalną literaturę i prasę. Pozwalało mu to nawiązywać kontakty z ośrodkami PET-u w Radomiu i Lublinie. Bojkot przeciwko rosyjskim szkołom nie ustawał, zaś Gustaw przez mieszkańców miasta był uważany za jednego przywódców. Młodzież PET-u nie unikała szykan ze strony rosyjskich władz. Sam Dreszer został aresztowany przez żandarmerię w pierwszych dniach grudnia 1907 r. Jednakże, prawdopodobnie dzięki pomocy prawnej ojca, po trzech tygodniach wyszedł na wolność. Ukończył naukę w 1907 r., zdając maturę.
Dreszer w Częstochowie odbywał również służbę wojskową. Od 1 listopada 1911 do września 1913 przynależał do rosyjskiego 14. Mitawskiego Pułku Huzarów. Z pewnością może to dziwić, tym bardziej, że w latach młodzieńczych protestował przeciwko rosyjskim władzom. Tłumaczył to w następujący sposób: „na to mnie uczą sztuki wojennej, żebym umiał się kiedyś bić z nimi”.
fot; Gen. Gustaw Orlicz-Dreszer
Dom, przy a; NMP 40, w którym mieszkał w Częstochowie gen. Gustaw Orlicz-Dreszer
Artykuł opublikowany w Magazynie Historycznym “Nad Wartą”, współwydawany z firmą MASKPOL
Norbert Giżyński