W Częstochowie założono wiele Spółdzielni Spożywców, m. in., „Jedność”, która, już jako „Społem”, w 1999 r. obchodziła 100-lecie działalności.
Za kolebkę spółdzielczości uważana jest Anglia – w XIX w. w Rochdel k. Manchesteru robotnicy założyli spółdzielnię spożywców. Za prekursora spółdzielczości w Polsce uważa się ks. Stanisława Staszica, który w 1816 r. założył w Hrubieszowie „Towarzystwo Rolnicze dla Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściu”. Działało ono do II wojny światowej. Pierwszy Zjazd Stowarzyszenia Spożywców zwołano na 27-31 października 1908 r. do Warszawy. Częstochowę reprezentowało sześciu delegatów: proboszcz parafii pw. św. Zygmunta Józef Męźnicki, który przewodniczył obradom oraz Józef i Maksym Kanusowie , eodor Franciszek Osóbka i in.
W Częstochowie założono wiele Spółdzielni Spożywców, m. in., „Jedność”, która, już jako „Społem”, w 1999 r. obchodziła 100-lecie działalności. Organizatorem spółdzielczości mleczarskiej w Polsce był inż. Zygmunt Chmielewski, który zdobył wiedzę w Danii. Rozwijała się ona na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w dolinach rzek: Warty, Liswarty i Pilicy. Najstarsze spółdzielnie mleczarskie założono w 1903 r. w Liskowie koło Kalisza, w 1907 r. w Buku koło Poznania, w 1910 r. w Starokrzepicach nad Liswartą, w 1913 r. w Miedźnie, w 1914 w Krzepicach. Potem kolejno powstawały w Koziegłowach, Szczekocinach, Kamyku, Przyrowie, Koniecpolu, Pajęcznie, Radomsku, Wieluniu.
Organizatorem spółdzielczości bankowej w Polsce był prof. Franciszek Stefczyk, który zakładał Kasy Stefczyka według zasad Reiffeisena. Prof. Stefczyk był profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz na Uniwersytecie we Lwowie (profesor zmarł we Lwowie, jest pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim). Kasa Stefczyka w Krzepicach w roku 1938 udzieliła kredytu na budowę mleczarni w tej miejscowości, która produkuje wysokiej jakości artykuły do dziś. Bank Spółdzielczy w Konopiskach został wybudowany w 1963 roku, natomiast Jurajski Bank Spółdzielczy w Niegowej w roku 2004 obchodził 90-lecie swojej działalności.
Organizatorem spółdzielczości rolniczej w Polsce był ks. Stanisław Staszic. Na Ziemi Częstochowskiej zakładano ją dopiero po II wojnie światowej. Dobre wyniki gospodarcze miała Spółdzielczość Rolnicza „Agrofirma” w Szczekocinach, prowadzona przez prezesa mgr. inż. Gustawa Piśkiewicza, a założona w ramach tzw. Kombinatu Rolno-Spożywczego przez Zygmunta Lewickiego. Jej wyroby na konkursie w Londynie zdobyły pierwsze miejsce. Również Kombinat Rolno-Spożywczy w Lipniu miał dobre wyniki.
Do spółdzielczości rolniczej zaliczamy także Krajowy Związek Kółek i Organizacji Rolniczych, który obchodzi 150-lecie działalności oraz powstałe po II wojnie światowej Centrale Rolniczych Spółdzielni „Samopomoc chłopska” w Warszawie oraz podległe jej gminne Spółdzielnie „SC”.
Wśród zrzeszonych w Spółdzielniach Ogrodniczo-Pszczelarskich w naszym rejonie szczególnie zasłużyli się państwo: Zawadowie, Hoffmanowie i Jastrzębscy. Bogdan Jastrzębski został odznaczony „Sprawiedliwym wśród Narodów Świata” przez Izraelski Instytut Męczenników i Bohaterów Holokaustu w Jerozolimie.
Spółdzielczość mieszkaniowa dobrze rozwinęła się po II wojnie światowej, w Częstochowie z dużym natężeniem po powstaniu województwa częstochowskiego 1 czerwca 1975 r. W 2008 r. jubileusz 50-lecia działalności obchodziła CSM „Nasza Praca”.
Rozwój spółdzielni rzemieślniczej w Częstochowie opisany jest w artykule „Jak Częstochowa rzemiosłem stała” (Almanach Częstochowy 2009 r., str. 189), autorstwa Stanisława Całusa, przewodniczącego Towarzystwa Przyjaciół Częstochowy.
Artykuł powstał na bazie wykładu dr. inż. Henryka Stanisława Wydmucha, przewodniczącego obchodów XXIX Dnia Spożywców w Częstochowie
REDA