Choroby układu oddechowego – ciągle groźne.
POChP to skrót oznaczający przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Składają się na nią przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz rozedma płuc. Najbardziej charakterystyczne dla schorzenia jest ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe (obturacja), najbardziej typowymi objawami: uporczywy kaszel i duszność podczas wysiłku. W miarę rozwoju choroby pacjenci zaczynają mieć coraz więcej trudności z wykonywaniem prostych czynności, a duszność zaczyna im w końcu doskwierać nawet w czasie spoczynku. POChP prowadzi do inwalidztwa oddechowego.
Zgodnie z szacunkami, na całym świecie na POChP cierpi 210 mln osób, z czego nawet połowę mogą stanowić osoby w wieku 40-65 lat [1]. Aż 50 proc. z nich może nie mieć postawionej diagnozy i nie leczyć się. W Polsce liczbę chorych eksperci szacują na co najmniej 2 mln, z czego tylko 1 milion wie na co choruje.
Co roku, z powodu POChP na świecie umiera 3 mln ludzi, a w Polsce ok. 15 tys. W 2002 r. choroba była piątą przyczyną zgonów ludzi na całym świecie, a – zgodnie z prognozami – w 2030 r. przesunie się na miejsce trzecie. [2]
POChP najczęściej rozpoznaje się u osób po 40 roku życia, które palą papierosy lub paliły
w przeszłości. Statystyki wskazują, że aż 50 proc. palących może zachorować na POChP. Również bierne palenie jest czynnikiem ryzyka tego schorzenia.
Ze względu na zapalne podłoże POChP, jest to choroba ogólnoustrojowa. Stan zapalny toczący się w układzie oddechowym wpływa negatywnie na cały organizm, a pacjenci z POChP są bardziej narażeni na wiele innych schorzeń rozwijających się na podłożu zapalnym, w tym na choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzycę typu 2 oraz różne nowotwory, takie jak np. rak płuca.
POChP postępuje stopniowo i obecnie jest nieuleczalna, ale jeśli zostanie wykryta we wczesnym stadium rozwoju, to jej rozwój można znacznie zahamować i spowolnić. W terapii choroby podstawę stanowią leki rozszerzające oskrzela oraz zerwanie z nałogiem palenia. W zaostrzeniach stosuje się wziewne glikokortykosteroidy.
Według rekomendacji GOLD [3] (Globalnej Inicjatywy na rzecz POChP), diagnostykę w kierunku POChP powinno się rozważyć u każdej osoby po 40. roku życia, która:
– cierpi z powodu duszności nasilających się z czasem i pod wpływem wysiłku
– ma przewlekły kaszel lub
– produkuje duże ilości wydzieliny oskrzelowej
– oraz w przeszłości była narażona na czynniki ryzyka tej choroby, zwłaszcza czynne lub bierne palenie, pyły i chemikalia w miejscu pracy, dym z palenisk lub kuchenek opalanych drewnem lub węglem, zanieczyszczenie środowiska
Lekarz diagnozujący powinien przeprowadzić z pacjentem szczegółowy wywiad medyczny,
a następnie zlecić mu spirometrię, podstawowy test służący do diagnozowania i monitorowania POChP.
LITERATURA:
1.Hernandez P, Balter M, Bourbeau J, Hodder R. Living with chronic obstructive pulmonary disease: a survey of patients’ knowledge and attitudes. Respiratory Medicine 2009;103(7):1004-12.
2. WHO (http://www.who.int/respiratory/copd/burden/en/index.html)
3. GOLD (http://www.goldcopd.org/)
ASTMA – lecz i kontroluj!
Astma jest najczęstszym przewlekłym schorzeniem wieku dziecięcego, ale może się rozwinąć również u osób dorosłych, nawet starszych. Dotyczy dolnych dróg oddechowych, tj. oskrzeli i płuc. Rozwija się na podłożu zapalnym. Choroba charakteryzuje się nadreaktywnością oskrzeli. Oznacza to, że są one nadwrażliwe na różne czynniki drażniące, jak alergeny, zimne powietrze, wysiłek fizyczny, dym tytoniowy. Kontakt z nimi jest przyczyną nawracających epizodów świszczącego oddechu, duszności, ucisku w klatce piersiowej i kaszlu, najczęściej występujących w nocy lub
o poranku. Zwężenie oskrzeli ma jednak w astmie przeważnie charakter odwracalny i ustępuje samoistnie bądź z pomocą leków, pod warunkiem, że nie doszło do trwałej przebudowy mięśniówki oskrzeli.
Zgodnie z szacunkami Światowej Organizacja Zdrowia (WHO), na astmę na świecie cierpi około 300 mln osób, a liczba ta systematycznie wzrasta. W Europie żyje ok. 30 mln astmatyków, z czego 4 mln to Polacy. Połowa polskich chorych na astmę nie ma postawionej prawidłowej diagnozy i się nie leczy.
Dzięki wprowadzeniu do leczenia wziewnych glikokortykosteridów astma przestała być chorobą śmiertelną. Niezbędne jest jednak regularne stosowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza. Zaniedbana i źle leczona astma nie tylko ogranicza aktywność życiową, ale może doprowadzić do zgonu. Z jej powodu co roku ciągle umiera na świecie ok. 250 tys. osób, a w Polsce 1,5 tys. Eksperci oceniają, że jedynie 5 proc. pacjentów z astmą cierpi na ciężką postać choroby, którą trudno kontrolować.
W diagnostyce astmy podstawę stanowi wywiad lekarski. Dodatkowo stosuje się spirometrię, testy alergiczne. U dzieci poniżej 5. roku życia pomocniczo oznacza się stężenie immunoglobulin klasy E (IgE) w surowicy krwi, czasem test oceniający nadreaktywność oskrzeli.
LITERATURA:
1. raport GINA – Global Strategy for Asthma Management and Prevention (http://www.ginasthma.org)
2. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs307/en/index.html
3. Badanie Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP) pod kierunkiem prof. Bolesława Samolińskiego (http://www.ecap.pl/)
Najważniejsze badania stosowane w diagnostyce
i monitorowaniu przewlekłych chorób oddechowych
Wywiad lekarski
Dobry wywiad lekarski jest podstawą rozpoznawania przewlekłych chorób oddechowych.
W przypadku podejrzenia astmy, zbiera się nie tylko informacje o objawach ze strony układu oddechowego – męczący kaszel, świsty w czasie oddychania, uczucie duszności lub ucisku w klatce piersiowej. Pytania należy rozszerzyć o objawy alergicznego nieżytu nosa i spojówek oczu. Konieczne jest też sprawdzenie, czy choroby alergiczne nie występowały w rodzinie, wśród najbliższych krewnych, bo w rozwoju astmy istotną rolę odgrywają predyspozycje genetyczne.
W przypadku podejrzenia POChP ważne jest uzyskanie informacji na temat wcześniejszej ekspozycji na czynniki drażniące układ oddechowy, jak m.in. dym tytoniowy, pyły, toksyczne aerozole.
Na podstawie uzyskanych danych lekarz zleca dalszą diagnostykę.
Spirometria
Jest to podstawowe badanie służące do diagnostyki POChP oraz różnicowania przyczyn duszności. U chorych na astmę stosuje się je pomocniczo w diagnostyce oraz w celu monitorowania skuteczności terapii.
Musi być wykonywane przez przeszkolony personel, gdyż tylko z pozoru jest łatwe.
W badaniu tym mierzy się tzw. pojemność życiową płuc (ang. termin Forced Vital Capacity – FVC) oraz ilość powietrza, którą pacjent wydycha z płuc w czasie pierwszej sekundy forsownego oddechu (Forced Expiratory Volume in 1 second – FEV 1). Pozwala ono ocenić stopień niedrożności dróg oddechowych.
Pacjent, u którego wykonuje się spirometrię, musi wykonać głęboki wdech i z jak największą siłą wydmuchać cały zapas powietrza do plastikowej rurki połączonej ze spirometrem. Wydech powinien być jak najdłuższy i trwać minimum 6 sekund. Wymaga to ze strony pacjenta dużego zaangażowania. Osoba robiąca to badanie po raz pierwszy nieraz musi kilka razy powtórzyć wydech, aby uzyskać wynik możliwy do oceny przez lekarza.
Spirometrię stosuje się również do różnicowania przyczyn duszności, gdyż uczucie to może towarzyszyć nie tylko schorzeniom oddechowym. Odczuwają ją również osoby z chorobą wieńcową, niedokrwistością lub nerwicą.
Okresowym badaniom spirometrycznym poddawani są pracownicy długotrwale narażeni na czynniki drażniące, jak pyły, toksyczne aerozole, a przez to bardziej zagrożeni POChP. Są to takie grupy zawodowe, jak górnicy, hutnicy, malarze itp.
Test CAT
CAT czyli Test Oceny POChP jest krótkim, prostym testem, który ma ułatwić komunikację między pacjentem i lekarzem oraz pomóc w optymalizacji leczenia. Ułatwia wiarygodną ocenę wpływu choroby na życie pacjenta i skuteczność aktualnej terapii w łagodzeniu jej objawów.
Ma postać prostego kwestionariusza, który składa się z ośmiu punktów opisujących objawy (kaszel, ilość wydzieliny, ucisk w klatce piersiowej) samopoczucie pacjenta oraz zdolność do wykonywania codziennych obowiązków. Pacjent ma przy każdym z nich zaznaczyć liczbę od 0 do 5, zgodnie
z subiektywnymi odczuciami. Wyższy wynik oznacza gorszy stan zdrowia. Pacjent wykonuje CAT samodzielnie, najlepiej w domu lub w poczekalni przed gabinetem lekarskim. Wypełnienie go wymaga kilku minut skupienia i …długopisu.
Test jest bardzo prosty, dlatego może być stosowany rutynowo, co kilka miesięcy. Porównywanie wyników kolejnych formularzy jest dla pacjenta i lekarza cennym źródłem informacji o postępie choroby i skuteczności obecnej terapii. Dowiedziono bowiem, że istnieje istotna rozbieżność między postrzeganiem przez chorych ciężkości choroby a stopniem jej zaawansowania wykazanym w spirometrii. Na podstawie wyników testu CAT lekarz może modyfikować sposób leczenia,
a pacjent ocenić, kiedy jego stan się pogarsza i kiedy powinien korzystać z pomocy specjalisty.
Formularz dla pacjentów jest dostępny w Internecie pod adresem: http://www.catestonline.org/english/index_Polish.htm
CAT został opracowany przez brytyjskiego naukowca prof. Paula Jonesa, specjalistę chorób układu oddechowego z Uniwersytecie Św. Jerzego w Londynie. Prof. P. Jones jest m.in. członkiem Światowego Komitetu Naukowego GOLD (tj. Globalnej Inicjatywy dla POChP).
Test ACT
Odpowiednikiem CAT dla chorych na astmę jest Test Kontroli Astmy (ACT).
Składa się on z pięciu prostych pytań, na które odpowiada pacjent. Odpowiedzi są punktowane,
a całkowity wynik służy do oceny stopnia kontroli choroby.
Rtg płuc
W niektórych, uzasadnionych przypadkach badania diagnostyczne chorób układu oddechowego należy uzupełnić o rtg klatki piersiowej. U osób dorosłych pomaga ono ocenić, czy za objawami takimi jak kaszel o nieznanej przyczynie, uczucie duszności czy świsty (szczególnie jednostronne) nie kryje się rak płuc. U dzieci rtg klatki piersiowej pozwala ocenić, czy objawy wskazujące na astmę nie są spowodowane np. zachłyśnięciem się drobnym ciałem obcym, takim jak np. koralik.
Pikflometria (test oddechowy PEF)
Jest badaniem czynnościowym drzewa oskrzelowego. Służy do pomiaru największej szybkości przepływu powietrza przez drogi oddechowe (PEF), którą można osiągnąć podczas natężonego wydechu.
Do badania służy pikflometr (przepływomierz szczytowy), który może być stosowany w warunkach domowych, gdyż posługiwanie się nim jest bardzo proste. Pomiar wykonuje się w pozycji stojącej. Trzeba nabrać głęboko powietrza i gwałtownie wydmuchać do aparatu. Wynik jest podawany w litrach na minutę. Młody, zdrowy mężczyzna średniego wzrostu osiąga wynik 650 litrów na min,
a kobieta: 350-400 l. na min. Niższe wyniki sugerują, że pacjent może być chory na astmę. Pikflometr to również narzędzie służące pacjentom z astmą do samodzielnego monitorowania przebiegu choroby i wczesnego wykrywania jej zaostrzeń.
Edukacja – warunek skutecznej terapii!
Edukacja w astmie, a przede wszystkim w POChP ma dla chorych podstawowe znaczenie, gdyż pozwala zrozumieć, dlaczego chorują i jak mogą w pełni wykorzystać leki przypisane przez lekarza. Leczenie POChP to w większości terapia lekami wziewnymi.
Jeśli leki wziewne zastosujemy bez odpowiedniego szkolenia, w 50-70% przypadków zostaną zainhalowane w sposób błędny. Każdy chory powinien przejść instruktarz poprawnego stosowania inhalatorów. Edukacja wg GOLD powinna zawierać informacje na temat rozpoznawania i leczenia zaostrzeń oraz metod zmniejszania duszności. Chorzy powinni wiedzieć o grożących im powikłaniach choroby oraz otrzymać informacje jak tym powikłaniom zapobiegać. Edukacja może być indywidualna, prowadzona przez lekarza lub pielęgniarkę, albo odbywać się w szkołach dla chorych na astmę i POChP.
Materiał prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia“ na Polski Dzień Spirometrii, październik 2011 r.
r