Zakon Paulinów powstał w XIII wieku, w puszczach naddunajskich na ziemi węgierskiej. Za założycieli zakonu uważa się biskupa Bartłomieja, ordynariusza Pięciu Kościołów oraz bł. Euzebiusza z Ostrzychomia. Patronem zakonu jest św. Paweł z Teb, żyjący na przełomie III i IV w. w Egipcie uznawany za pierwszego historycznie mnicha. Stad też zakon przyjął nazwę Zakonu Św. Pawła Pierwszego Pustelnika (inaczej Zakonu Paulinów).
Polska prowincja paulinów powstała w XIV w. stanowiła historycznie jedną z części tego zakonu. Organizacyjnie wspólnota zakonna składała się z kilku prowincji. W wieku XVII były to już: najstarsza – węgierska, polska, szwabska oraz istryjska. W roku 1701 utworzono prowincję chorwacko-austriacką. W roku 1710 powstały dwie oddzielne prowincje chorwacka i austriacka. Liczba klasztorów paulińskich do czasów kasat dokonanych przez władców poszczególnych państw w okresie XVIII – XIX w. prawdopodobnie przedstawiała się następująco: na Węgrzech 113 (ze Słowacją), w Siedmiogrodzie 13, w Slawonii 11, w Dalmacji 4, w Istrii 10, na Morawach i w Czechach 2, w Austrii 3, w Styrii, Szwabii i Szwajcarii 32, w Polsce 22. Istniała ponadto osobna gałąź zakonu w Portugalii. W okresie rozkwitu posiadała 15 klasztorów.
Paulini mieli również swoją gałąź na terenie Francji. W Rzymie paulini mieli w sumie 4 siedziby (zmieniały się co jakiś czas) oraz jeden klasztor w ziemi świętej na Górze Tabor. Do najważniejszych, historycznych, klasztorów paulińskich należały następujące: na Węgrzech: św. Jakuba na górze Patach, św. Krzyża k. Pilis, św. Wawrzyńca pod Budą, Najświętszej Maryi Panny w Nosztre (Marianosztra) oraz w Thall (Marianka) k. Bratysławy; w Chorwacji w Remete, w Slawonii w Lepoglawie, w Austrii w Neustadt, w Polsce na Jasnej Górze. Kulturowe dziedzictwo paulinów sięga wieku XIII.
Wraz z rozwojem zakonu wzrastała liczba klasztorów i kościołów paulińskich. Paulini wytworzyli swój styl założeń architektonicznych oraz wystrojów wznoszonych przez siebie siedzib oraz miejsc kultu. Na poszczególnych terenach powstawały budowle, których sporo, mimo ogromnych zniszczeń dokonanych przez Turków w wieku XVI na Węgrzech i innych zawieruch wojennych, zachowało się do naszych czasów.
O wysokiej kulturze materialnej paulinów świadczą liczne zabytki ruchome stanowiące spuściznę pokoleń mnichów tego zakonu. Należą do nich: archiwalia, rękopisy, starodruki, malarstwo, rzeźba, meble, paramenty liturgiczne (złotnictwo i tkaniny). Osobną dziedziną, w której kultura paulińska posiada szczególne osiągniecia jest muzyka kościelna a jej materialnym śladem są liczne archiwalia muzyczne zachowane do dziś, w tym zabytkowe księgi liturgiczne oraz dawne instrumenty muzyczne.
o. dr Grzegorz Prus