Z odległej przeszłości
Za podstawę rozważań należy przyjąć współczesny obszar miasta Częstochowy – obejmujący Kiedrzyn, Wyczerpy, Mirów, Błeszno, Dźbów, Kawodrzę, Grabówkę i Częstochówkę, a więc większe osady znajdujące się w sąsiedztwie ówczesnego miasta. Rozważania należy ograniczyć do połowy XV wieku. Cztery pierwsze wieki pozostawiły pamięć o niewielu postaciach, jednakże ze skąpych materiałów można wydobyć kilkanaście osób, które w różny sposób zaznaczyły się w dziejach tak zakreślonego obszaru. Z rozważań należy wyłączyć postacie panujących, wywodzących się z ówczesnych dynastii (m.in. Kazimierza Wielkiego, Władysława Opolczyka, Władysława Jagiełłę czy Kazimierza Jagiellończyka), jak również biskupów. Na wstępie warto przypomnieć postacie występujące w dokumencie Kazimierza Wielkiego z 1354 r. Otóż król w dokumencie wystawionym w Krzepicach zezwolił przyrodnim braciom, Leonardowi i Kanimirowi na lokację dwóch wsi na prawie średzkim – jedną w miejscu, gdzie znajdowała się wieś Częstochowa, a drugą w dąbrowie, w sąsiedztwie wymienionej wsi nad rzeką Rybną (obecnie Stradomka). Z terenem Częstochowy związany był Jan Strużka z Mirowa, burgrabia olsztyński. Służka był żonaty z Dorotą, córką Stanisława z Rędzin i Rząsaw. Z małżeństwa tego pochodziły dwie córki: Jadwiga, która wyszła za Mikołaja z Małus, byłego wójta z Mstowa, a jej siostra Katarzyna poślubiła Boguchwała z Piasku. Służka po owdowieniu ożenił się z Jadwigą, córką Wojewódki ze Szczodrkowic, herbu Ostoja. Przed Służką tenutariuszem Mirowa był niejaki Wierszek z Pławniowic.
Właścicielami Błeszna byli Bielowie, herbu Ostoja. Pierwszymi znanymi postaciami z rodu byli Abel Biel i jego brat Henryk Biel. Ten ostatni był plebanem kościoła NMP (Jasna Góra), a po fundacji klasztoru, plebanem w kościele św. Zygmunta, a następnie kanonikiem gnieźnieńskim. Abel Biel miał trzech synów: Mikołaja, Henryka i Zygmunta.
Mikołaj władał Błesznem, Kiedrzynem, Białą Wielką i Wilkowieckiem i był żonaty z nieznaną bliżej Anną. Z małżeństwa tego pozostała córka Barbara, która wniosła posiadłości rodowe (m.in. Błeszno) w dom drugiego męża, Jana Nekandy Trepki herbu Topór. Brat jego, Zygmunt poślubił Elżbietę, córkę Mikołaja z Mokrej. Małżeństwo to było jednak bezdzietne.
Z dokumentu ks. Władysława Opolczyka, z 1377 roku, wiemy, że książę nadał braciom Jaśkowi i Miczkowi hutę w pobliżu ówczesnego miasta. W innym dokumencie wystawionym 3 maja tegoż roku występują: Hankone Gerlach, Jaszkone Kaym, Nicolas Kalis, Stachkone Plachta, Franczkone Franec, “Bolesta cum fratre Stanislao et domino Nicolao nostro cancellario …”
Prawdopodobnie Hanko Gerlach, wymieniony na pierwszym miejscu, był pierwszym wójtem miasta Częstochowy. Natomiast Janko, Mikołaj, Staszko, Franko i Bolesta z bratem Stanisławem byli mieszczanami częstochowskimi, bo “domino Nicolao” (pan Mikołaj) był pisarzem książęcym. Z dokumentów wiadomo, że w roku 1388 starosta olsztyński Jerzy “de swosz” (ze Zwozu) na życzenie mieszczan wystawił dokument dla duchownego Jana, że był synem Mateusza Mędrysa i wspólnie z macochą Gertrudą zrzekł się na rzecz przeora Jasnej Góry łąk i zarośli znajdujących się na gruntach kuźnicy. W dokumencie starosty z 30 X 1388 r. mamy wiadomość, że zastępcą wójta był Suszko (Suskone viceadvocato de Czanstochow). Wymieniono także mieszczanina “Franczkone cive de Czanstochow”. W 1398 r. Pietrasz Strosowic “de Kedrzino” i Milczek z Pierzchna posiadali wieś Kiedrzyn. W 1410 r. posiadaczem Kiedrzyna był Jaszek Kempski, który wybierając się pod Grunwald, na wypadek śmierci, zapisał 100 grzywien na rzecz klasztoru jasnogórskiego. Jaszek jednak cały i zdrowy powrócił z wyprawy wojennej.
W początkach XV wieku wójtem częstochowskim był Szymon (zm. 1414). Wdowa po nim, Pechna, córka Wita, mieszczanina z Częstochowy, uposażona na trzeciej części wójtostwa, odsprzedała ją swym siostrzeńcom (Janowi, Mikołajowi) i siostrzenicom (Małgorzacie i Katarzynie), dzieciom Mikołaja Twardego, sołtysa Kleszczówki koło Lelowa. W 1423 r. wójtostwo częstochowskie otrzymał, z znadania króla Władysława Jagiełły, Zyfryd (Zygfryd) Baruth.
W 1414 roku do ksiąg krakowskich wpisano – Wierzbientę de Czanstochowa, w 1427 r. – Paschaka de Schantochow, w 1435 r. – Mathiasa “de Wiczirp prope Czanstochow”, w 1464 r. – Marcusa “de Czanstochow”, a później jeszcze Joannesa Czanstochowskiego. W tym czasie studentami Akademii Krakowskiej byli mieszczanie częstochowscy: Paweł syn Wawrzyńca, Piotr syn Macieja, Piotr syn Jana i Maciej syn Marcina. Natomiast przeorami Jasnej Góry byli m.in. Jakub (1388), Mikołaj zw. Schurgastem (1396), a w pierwszej połowie XV w. Aleksy (1429) i Andrzej (1436). W 1474 r. plebanem Częstochowy był Piotr z Chorzenic, który ustąpił z kościoła parafialnego pw. św. Zygmunta na rzecz konwentu jasnogórskiego.
BOGDAN SNOCH