O nazwach miejscowych w okolicach Częstochowy
Nazwy nadają koloryt ludzkim osiedlom, pozwalają odnaleźć się w terenie i są tak stare, jak ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nazwy hydrograficzne czy górskie są ponadetniczne, przejmowane przez zmieniające się fale osadnicze. Wiążą się z właściwościami terenu, działalnością człowieka oraz przybierają charakter kulturowy czy dzierżawczy. Stąd mamy nazwy anatomiczne: Flaki, Szyjki, Głowy, Łysina; zoologiczne: Wieprz, Wydra, Koziołki, Zajączki, czy losowe: Bógdał, Milionów, Miliardowice. Pomysłowość ludzka niosła nazewnictwo kulturowe, służebne, dzierżawcze, topograficzne, a nawet złośliwe czy satyryczne określenia (Baby, Cyców, Kobyla Głowa, Swornigacie, Szczekaczka, Zawiść, Pupy itp).
W okolicach Częstochowy występuje cała gama nazw miejscowych. Liczne są nazwy dzierżawcze, do których można zaliczyć miejscowości określające nazwę osady od imienia lub nazwiska pierwszego właściciela jak: Adamów, Aleksandria, Apolonka, Częstochowa, Konradów, Korwinów, Romanów, Teodorów czy Witkowice. W grupie tej liczne są miejscowości z przyrostkami o charakterze dzierżawczym: -nka, -ice, -owa, -ów. W grupie tej znajdują się również nazwy zdrobniałe urobione od innych, starszych nazw miejscowych przy pomocy przyrostków zdrabniających jak: Częstochówka, Aleksandrówka, Janówek.
Mamy również w rejonie nazwy etniczne oznaczające pierwotnie gromady ludzi, mieszkańców pochodzących dawniej z określonej okolicy: Holendrów (w rejonie Bystrzanowic), Ślężany (gm. Lelów), Mazury (gm. Poczesna). Liczne są nazwy patronimiczne (odojcowskie) oznaczające zespół potomków np. Bartkowice (gm. Kłomnice), Bogusławice (gm. Kruszyna), Suliszowice (gm. Żarki), Kajetanowice (gm. Gidle) lub też poddanych człowieka, jak np. Biskupice (gm. Olsztyn i gm. Radłów).
Występują również nazwy służebne związane z powinnościami feudalnymi, które wyrażały zajęcia zawodowe dawnych mieszkańców osady, które były powinnościami wobec pana lub ośrodka ówczesnej władzy, m.in. Chmielarze (gm. Kłomnice), Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona), Kuchary (gm. Mstów), Psary (gm. Woźniki), Rudniki, Smolarze (gm. Dąbrowa), Sokolniki (gm. Niegowa), Woźniki (miasto ale i wieś w gm. Irządze). Wiele nazw podczęstochowskiego regionu wiąże się z życiem społecznym i duchowym. Należą do nich liczne miejscowości typu Lgota czy Wola. Do pierwszej grupy należą Lgoczanka, Lgotka i Lgota (Błotna, Gawronna, Górna, Mała, Mokrzesz, Murowana, Nadwarcie), a do drugiej Wola (Czaryska, Hankowska, Jankowska, Kiedrzyńska, Kuczkowska, Mokrzeska, Wiewiecka), Wolnica oraz Wólki. W grupie tej znajduje się Miłość (gm. Koziegłowy), Niebyła (gm. Dąbrowa Zielona), Nierada (gm. Poczesna), Płaczki (gm. Popów), Poczesna, Własna (gm. Starcza), Wygoda (w gm. Gidle, Konopiska, Rządkowice) czy Zdrowa (gm. Kłomnice).
Liczne są nazwy miejscowości określające teren według jego właściwości naturalnych i przyrodniczych, uwzględniających ukształtowanie, szatę roślinną lub świat zwierzęcy. W omawianym terenie będą to m.in. Biała, Brzeziny, Dąbrowa, Jaźwiny, Jastrząb, Rzeki, Rybna, Turów, Kamienica Polska, Łabędź, Knieja, Osiny, Zawada, Żuraw czy Góry lub Górki.
Poza tym występują nazwy kulturowe, powstałe dzięki skojarzeniu nowej osady z jakimś wytworem człowieka. Mogły to być dzieła rąk ludzkich: Klepaczka, Stara Huta, Piasek, Koszary, Wille, Hektary, lub urządzenia, instytucje i wytwory kultury (działalności ludzkiej) np. Kawodrza, Odrzykoń (gdzie obdzierano zwierzęta – krowy, konie – ze skóry), Cegielnia, Kopalnia, Młynek, Porąbki, Poręba, Potasznia. W tej grupie będą znajdowały się nieliczne miejscowości wiążące się z patronami kościołów jak: Święta Anna, Święta Barbara (w granicach miasta Częstochowy).
Do nazw obcego pochodzenia należy niewątpliwie zaliczyć Olsztyn (niem. Holstein, J. Długosz – Holsthyn), Lindów czy Tylin. Nazwą pamiątkową będzie niewątpliwie Janów, wiążący się z imieniem Jana Aleksandra Koniecpolskiego. Na cześć cesarza Napoleona powstała osada Napoleon położona między Parzymiechami a Lipiem.
Niech te uwagi skłonią Czytelnika do refleksji nad bogactwem form nazewniczych wśród jakich przychodzi mu codziennie spędzać swój żywot.
BOGDAN SNOCH