Końcem ubiegłego roku media informowały o olbrzymich pożarach lasu, jakie wystąpiły w odległej Australii, ale czy mamy świadomość, że również lasy w naszym kraju są narażone na ten żywioł, co więcej – są jednymi z najbardziej podatnych na wystąpienie pożarów w Europie? Tereny będące w zarządzie Nadleśnictwa Lubliniec niestety nie odstają zbytnio od reszty Polski. Lite drzewostany sosnowe zajmujące ponad 90% powierzchni leśnej Nadleśnictwa Lubliniec są szczególnie narażone na możliwość powstania pożaru lasu. Aby uchronić ekosystem leśny przed skutkami tego groźnego żywiołu, lublinieccy leśnicy dokładają wszelkich starań w rozmaitych działaniach na rzecz ochrony lasu przed ogniem.
Przyczyny pożarów w lasach
Na początek trochę statystki – głównymi przyczynami powstania pożarów lasu są podpalenia oraz nieostrożność człowieka. Pożary w lesie powstają również na skutek przerzutów ognia z gruntów nieleśnych, na przykład podczas wypalania łąk i ściernisk, a także podczas spalania pozostałości roślinnych w przydomowych ogrodach. Ta przyczyna jest szczególnie niebezpieczna w okresie przedwiośnia, w którym to wyraźnie wzrasta liczba pożarów łąk i nieużytków, w tym nierzadko położonych przy lesie. Wiele osób wypala trawy i nieużytki rolne, tłumacząc swoje postępowanie chęcią użyźniania gleby. Od pokoleń wśród wielu ludzi panuje bowiem przekonanie, że spalenie trawy spowoduje szybszy i bujniejszy jej odrost, a tym samym przyniesie korzyści ekonomiczne. Jest to jednak całkowicie błędne myślenie, a ogień z płonących traw może bardzo szybko wniknąć do lasu. Natomiast awarie linii energetycznych czy transport kolejowy i drogowy generują zaledwie kilka procent wszystkich pożarów lasu.
W Nadleśnictwie Lubliniec w 2019 roku wybuchło 6 pożarów, ale dzięki opracowanemu w Lasach Państwowych systemowi wczesnego wykrywania pożaru, a następnie szybko i sprawnie działającym jednostkom straży pożarnej łączna powierzchnia spalonej powierzchni leśnej wyniosła zaledwie 0,63 ha. Lasy lublinieckie charakteryzuje duży udział ubogich piaszczystych gleb, na których dominującym gatunkiem drzew jest sosna, w podszycie pojawia się świerk, natomiast runo najczęściej tworzą borówki. Taki las jest szczególnie podatny na zagrożenia ze strony ognia. Po wybuchu pożaru często ogień gwałtownie się przemieszcza, czemu sprzyja ciepła i słoneczna pogoda, a także szybkie tempo spalania wysuszonej ściółki. Najwięcej pożarów lasu powstaje w okresie wiosennym, kiedy rośliny runa nie rozwinęły jeszcze liści, a wysuszone wiosennym słońcem trawy podatne są na rozwój płomienia. Zmiany klimatu, które objawiają się m.in. co raz bardziej upalnym i suchym latem oraz bezśnieżną zimą niestety mogą potęgować liczbę pożarów w najbliższym czasie.
Skutki pożarów w lasach
Pożary lasu powodują duże, czasem nieodwracalne straty środowiskowe. Aby wyrównać emisję dwutlenku węgla, powstałą przy spaleniu jednego hektara lasu, należy zalesić nawet do 25 hektarów. Nagłe odkrycie dużej powierzchni lasu powoduje zmianę mikroklimatu, a co za tym idzie zmieniają się warunki siedliskowe. Zmianie ulegają również warunki wodne. Teren pożarzyska, gdzie spaleniu uległy warstwy runa, podszytu i niejednokrotnie drzew, zostaje wysuszony lub ulega zabagnieniu, a gleba podlega erozji na skutek wywiewania drobnych ziaren piasku. W miejscu takim często powstają zmrozowiska, mające wpływ na rozwój roślinności. Na pożarzysku wyrastają rośliny typowe dla terenów otwartych oraz pionierskie gatunki drzew, niezgodne z możliwościami siedliska przed pożarem. Ocalałe drzewa są osłabione, co umożliwia rozwój szkodliwym grzybom i owadom, które, rozprzestrzeniając się, powodują zagrożenie dla okolicznych drzewostanów.
Podczas pożaru cierpią również zwierzęta. Giną w płomieniach, w popłochu rozbijają się o drzewa lub wpadają pod samochody. Niezdolne do szybkiej ucieczki płazy, gady czy małe ssaki giną w cierpieniu. Cierpią również lęgi ptaków lub nowonarodzone, niesamodzielne ssaki. Ogień jest śmiertelnie niebezpieczny dla pożytecznych owadów jak trzmiele, mrówki czy pszczoły, których roje po stracie królowej wymierają w całości.
Chyba nie trzeba wspominać, że pożar lasu może stanowić śmiertelne niebezpieczeństwo również dla ludzi w nim przebywających – turystów, drwali, grzybiarzy, leśników, rowerzystów, myśliwych, pasjonatów przyrody… a także dla gospodarstw domowych zlokalizowanych w pobliżu drzewostanów objętych ogniem.
Ochrona przeciwpożarowa
Po przeczytaniu powyższych akapitów nie trzeba nikomu tłumaczyć, dlaczego obowiązkiem Lasów Państwowych jest dbać o właściwy stan ochrony przeciwpożarowej w polskich lasach.
Skuteczność powodzenia akcji gaśniczej w przypadku pożaru lasu zależy od szybkości jego wykrycia i podjęcia odpowiednich działań gaśniczych. Z tego względu Nadleśnictwo Lubliniec, tak jak i inne nadleśnictwa, jest włączone w ogólnopolski system obserwacji lasów.
W skład tego systemu wchodzą dwa punkty obserwacyjne, czyli tzw. dostrzegalnie pożarowe oraz punkt alarmowo-dyspozycyjny zlokalizowany w biurze nadleśnictwa. Punkty obserwacyjne górują nad lasem w okolicach Kokotka oraz Sierakowa Śląskiego. Głównym zadaniem obserwatora – osoby pełniącej dyżur na dostrzegalni pożarowej jest uważne patrolowanie obszarów leśnych będących w zasięgu widoczności oraz niezwłoczne informowanie drogą radiową lub telefoniczną osobę obsługującą punkt alarmowo-dyspozycyjny o każdym zauważonym dymie lub płomieniu wydobywającym się z lasu lub w jego pobliżu. Za pomocą odpowiednich urządzeń obserwator może określić miejsce powstania zagrożenia, jednak aby lokalizacja pożaru była jak najbardziej precyzyjna, niezbędna jest współpraca z obserwatorami z sąsiednich dostrzegalni – z sąsiednich nadleśnictw. Gdy pożar zostanie zlokalizowany, natychmiast zostają powiadomione jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz zadysponowane zostają do akcji gaszenia pożaru samoloty przystosowane do wykonywania akcji gaśniczej.
Kolejnym elementem systemu zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu jest pełnienie przez pracowników służby leśnej dyżurów przeciwpożarowych w okresie od marca do października w godzinach od 9 rano do ostatniej godziny przed zachodem słońca, za wyjątkiem dni z opadem deszczu.
Celem zapewnienia jednostkom straży pożarnej szybkiego dotarcia do miejsca pożaru Nadleśnictwo Lubliniec utrzymuje sieć dojazdów pożarowych, czyli dróg leśnych pozwalających na komunikację podczas prowadzenia ewentualnych akcji ratowniczo-gaśniczych wewnątrz lasu. Łączna długość dojazdów pożarowych w Nadleśnictwie Lubliniec wynosi ponad 290 km.
Profilaktycznie dla zabezpieczenia terenów leśnych przed pożarem, w otoczeniu miejsc postoju pojazdów oraz wzdłuż torów kolejowych utrzymywane są tzw. pasy przeciwpożarowe, czyli pasy gruntu pozbawione suchych gałęzi lub wyorane bruzdy, których zadaniem jest niedopuszczenie do rozwoju i przejścia ewentualnego ognia w głąb drzewostanów. Na obszarze lasów lublinieckich znajduje się również kilka zbiorników wodnych pełniących funkcję punktów czerpania wody na potrzeby gaśnicze.
Nadleśnictwo Lubliniec ściśle współpracuje z Państwową Strażą Pożarną oraz Ochotniczymi Strażami Pożarnymi. Od kilku lat na terenie lublinieckich lasów Komenda Wojewódzka PSP w Katowicach organizuje ćwiczenia strażackie, podczas których druhowie strażacy doskonalą swoje umiejętności m.in. gaszenia pożarów lasu, orientacji w terenie, podawania środków gaśniczych na znaczne odległości oraz utrzymywania łączności.
Edukacja społeczeństwa
W ochronie przeciwpożarowej bardzo ważna jest również edukacja, którą pracownicy Nadleśnictwa Lubliniec starają się prowadzić przy okazji spotkań z uczniami szkół, lokalnymi mieszkańcami oraz w sieci za pomocą Facebook’a. Ciągłe przypominanie o potencjalnych zagrożeniach i szkodach jakie może spowodować pożar, o zasadach obchodzenia się z ogniem i zakazie używania go w lesie, a także o skutkach zwykłej nieostrożności miejmy nadzieję przyniesie pozytywne efekty.
Na samym końcu warto dodać, że efektywna ochrona przeciwpożarowa wymaga ponoszenia znacznych kosztów, a jak wiadomo Lasy Państwowe, reprezentujące Skarb Państwa, są jednostką samofinansującą się, nie obciążającą kieszeni podatnika. W 2018 r. ochrona przeciwpożarowa lasów kosztowała Lasy Państwowe łącznie 117 mln zł.
Drodzy czytelnicy! Pamiętajcie – nie rozpalajcie ognia w lesie, nie wypalajcie traw, a gdy zauważycie pożar, od razu alarmujcie Państwową Straż Pożarną! Chrońcie lasy – nasze wspólne dobro – przed pożarem!
Autorzy: Adam Siekiera, Michał Usień