We wrześniu bieżącego roku ukazał się artykuł w którym zapowiedziano szereg wydarzeń mających przynieść znaczący przełom dla pamięci o bohaterach 7 Dywizji Piechoty toczących ciężkie boje we wrześniu 1939 roku. Patrząc z perspektywy ostatnich kilku miesięcy nie bez podstawy można rzec, że w 2019 roku dla upamiętnienia wysiłku bojowego żołnierzy 7 Dywizji Piechoty zrobiono więcej niż przez wcześniejszych 30 lat razem wziętych (od 1989 roku).
W przypadku częstochowskiej dywizji nie możemy jednak mówić o powrocie do tradycji czy wskrzeszeniu zaniechanych niegdyś obchodów rocznic bitew, bo w przypadku 7 Dywizji Piechoty te tradycje są dopiero budowane. Wcześniej ich po prostu nie było. Choć gwoli sprawiedliwości należy podkreślić, że na przestrzeni dziesiątek lat zdarzały się pozytywne wyjątki. Jednak świadomość dotycząca wrześniowych walk dywizji w rejonie Częstochowy, utożsamienie się z bohaterami tamtych wydarzeń czy dążenie społeczeństwa do ich upamiętnienia to sprawa całkiem świeża. Nie byłoby to oczywiście możliwe bez szczegółowych badań, szeregu publikacji naukowych i popularnonaukowych, działań popularyzatorskich i wcześniejszych działań upamiętniających wysiłek żołnierzy 7 Dywizji Piechoty (szczególnie w latach 2011 – 2018).
Kończący się rok, w którym obchodziliśmy 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej, jest jednak pod tym kątem bezprecedensowy. Z oczywistych względów autor ograniczy się do najważniejszych wydarzeń. Niezwykle ważne preludium stanowiło uroczyste otwarcie wystawy „7 Dywizja Piechoty. Zapomniani bohaterowie 1939” w Pawilonie Wystawowym Muzeum Częstochowskiego, które nastąpiło w sobotę 31 sierpnia. Ponad 200 osób, które przybyło na otwarcie mogło zwiedzić ekspozycję składającą się z licznych militariów pochodzących ze zbiorów muzealnych i prywatnych, zdjęć, dokumentów, pamiątek, map oraz warstwy merytorycznej przedstawiającej historię dywizji i jej poszczególnych pułków, a przede wszystkim opis działań wojennych z września 1939 roku. Tę pierwszą w historii Częstochowy wystawę poświęconą 7 Dywizji Piechoty i jej szlakowi bojowemu we wrześniu 1939 roku zorganizowało Muzeum Częstochowskie oraz katowicki Oddział Instytutu Pamięci Narodowej. Kuratorami trwającej do 19 stycznia 2020 roku wystawy są Mariusz Grzyb z Muzeum Częstochowskiego i niżej podpisany z ramienia Instytutu Pamięci Narodowej.
Kilka dni później, 4 września na pl. Jana Pawła II (obok Rynku) w Janowie dokonano uroczystego odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej żołnierzom 7 Dywizji Piechoty poległym w bitwie pod Janowem, która rozegrała się w dniach 3 – 4 września 1939 roku. Nowa tablica zastąpiła starą, nieczytelną, ogólnikową i okraszoną błędami merytorycznymi, która przez kilkadziesiąt lat znajdowała się na wapiennym obelisku. Tablica powstała dzięki przychylności wójta Edwarda Moskalika, a fundatorem było społeczeństwo Gminy Janów.
Następnie, 11 października w ramach obchodów jubileuszu 25-lecia Centralnej Szkoły Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie, na murach dawnych koszar (a obecnie szkoły) odsłonięto tablicę poświęconą 7 Pułkowi Artylerii Lekkiej. Upamiętnia ona nie tylko miejsce stacjonowania pułku w latach 1919 – 1939, ale także jego szlak bojowy we wrześniu 1939 roku z miejscami i datami najważniejszych bitew. Fundatorem i realizatorem idei umieszczenia tablicy z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej była Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie z komendantem mł. bryg. Piotrem Plackiem na czele.
Wreszcie, 8 listopada w Truskolasach na placu przed kościołem Św. Mikołaja uroczyście odsłonięto obelisk poświęcony żołnierzom Oddziału Wydzielonego „Truskolasy“ mjr. Mariana Szulca, którzy 1 września 1939 roku na terenie obecnej Gminy Wręczyca Wielka prowadzili zacięte działania opóźniające przeciwko oddziałom niemieckiej 14 Dywizji Piechoty i 1 Dywizji Pancernej. Dlatego też szczególnie wyróżniono żołnierzy I batalionu 27 Pułku Piechoty, 1 baterii 7 Pułku Artylerii Lekkiej, 41 kompanii kolarzy i Straży Granicznej, którzy wchodzili w skład OW “Truskolasy”. Obelisk, przy dużym zaangażowaniu wójta Tomasza Osińskiego, ufundowało społeczeństwo Gminy Wręczyca Wielka.
We wszystkich trzech przypadkach niżej podpisany miał zaszczyt przygotowywać inskrypcje umieszczone na tablicach.
Kolejnym ważnym wydarzeniem było oficjalne zainaugurowanie ścieżki dydaktycznej „Miejsca pamięci narodowej na terenie Gminy Wręczyca Wielka”, pierwszych sześć przystanków prowadzi „Szlakiem walk Oddziału Wydzielonego „Truskolasy” 1 IX 1939”, a siódmy poświęcono lotnikom 24 Eskadry Rozpoznawczej oraz Brygady Bombowej, którzy we wrześniu 1939 roku w tym rejonie prowadzili intensywne działania bojowe. Więcej o szlaku można przeczytać w osobnym artykule.
Wszystkim wydarzeniom poświęconym 7 Dywizji Piechoty, zarówno tym wymienionym, jak i licznym uroczystościom, wykładom, prelekcjom, towarzyszyły dwa ważne elementy spinające wszystko w jedną całość swoistą klamrą. Oddział IPN w Katowicach przygotował bowiem medal pamiątkowy poświęcony 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej (na awersie) oraz 100. rocznicy utworzenia 7 Dywizji Piechoty (na rewersie), a także odznakę pamiątkową poświęconą częstochowskiej 7 Dywizji Piechoty i jej szlakowi bojowemu we wrześniu 1939 roku.
Odznakę zaprojektowano w formie pozłacanego koła o średnicy 32 mm, wypełnionego czarną emalią. W centrum umieszczono wizerunek żołnierza polskiej piechoty inspirowany stylistyką z lat 30-tych XX wieku, w który wpisano datę „1939”. Dookoła umieszczono napisy (kolejność zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara): „7 DYWIZJA PIECHOTY – LUBLINIEC – TRUSKOLASY – CZĘSTOCHOWA – JANÓW – CIEPIELÓW”. Wybrane nazwy miejscowości nawiązują do rejonów najważniejszych bitew stoczonych przez oddziały dywizji, które umieszczono w porządku chronologicznym. Jako pierwszą wyróżniono walkę I batalionu 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty w obronie pozycji „Lubliniec”, za którą zarówno dowódca mjr Józef Pelc, jak i cały batalion, zostali 1 września 1939 roku przedstawieni do odznaczenia Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, natomiast jako ostatnią – symboliczne – bitwę pod Ciepielowem stoczoną 8 września 1939 roku, której epilog stanowiła okryta złą sławą niemiecka zbrodnia wojenna dokonana na żołnierzach 7 Dywizji Piechoty. Do odznaki załączono dwustronny blister, który w formie graficznej i tekstowej opisuje szlak bojowy 7 Dywizji Piechoty. Odznakę, blister oraz wspomniany medal pamiątkowy zaprojektował autor poniższego artykułu.
Wszystkie opisane powyżej wydarzenia sprawiły, że społeczeństwo regionu zaczęło nadrabiać kilkudziesięcioletnie zaległości w przypomnieniu i należytym upamiętnieniu bohaterskich żołnierzy 7 Dywizji Piechoty toczących krwawe boje w rejonie Częstochowy we wrześniu 1939 roku. Fakt ten może napawać optymizmem, zważywszy na to jak wiele jeszcze pozostało w tej kwestii do zrobienia…
Adam Kurus