Wywiad z historykiem AJD prof. nadzw. Dariuszem Złotkowskim
Na czym polegał jej fenomen Konstytucji 3 Maja?
– Fenomen? Konstytucja 3 Maja była tzw. ustawą rządową, bo tak była nazywana jak ją przyjmowano. Jest ona dokumentem bardzo ważnym, ponieważ stwarzała szansę reformy państwa na jego uzdrowienie od końca XVIII wieku. Była dokumentem postępowym, zawierała szereg rozwiązań dla epoki, która powstała, czyli oświecenia. Niestety obowiązywała ona bardzo krótko.
… do Sejmu Grodzieńskiego?
– Tak, ewentualnie można przyjąć wybuch wojny polsko−rosyjskiej w 1792 roku, zwaną także wojną w obronie Konstytucji 3 Maja.
Konstytucja ograniczała władzę szlachcie?
– Nie wiem, czy można tak powiedzieć, że Konstytucja 3 Maja ograniczała władzę. Był tam szereg punktów, że władza centralna bierze pod uwagę chłopów, mówi o tym czwarty rozdział pt. „Chłopi i włościanie”. Przede wszystkim Konstytucja miała zreformować państwo.
Jak ta konstytucja wpływała na Częstochowę, która była miastem zdominowanym przez rolnictwo?
– Konstytucja została przyjęta z uchybieniami formalnymi. W związku z tym jej zwolennicy mieli świadomość, że jest potrzeba wyrażenia przez szlachtę poparcie dla Konstytucji w Sejmikach (lokalne zjazdy szlachty). Dla Częstochowy, która należała do powiatu lelowskiego i województwa krakowskiego, taki sejmik odbył się w lutym 1792 roku, w kościele św. Zygmunta w Częstochowie. Na tym sejmiku szlachta lokalna wyraziła zgodę na poparcie tej Konstytucji. Natomiast kwestia przemysłu jest sprawą późniejszą.
Do 1791 roku liczba komorników w naszym mieście wzrastała, konstytucja miała temu zapobiec?
– Rozumiem, że Pan mówi o tych najbiedniejszych komornikach wywodzących się ze wsi. Nie widzę tutaj specjalnego związku pomiędzy tym, a Konstytucją. Konstytucja ogólnie brała pod uwagę lud pracujący, a nie komorników. Zapowiadano także, że po 25 latach Sejm ponownie zbierze się i przyjrzy na jaką uchwałę można się powołać.
W marcu 1791 roku zaczęto prace nad konstytucją, ale w kwietniu weszła ustawa, która była przepchnięta przez Sejmiki dotycząca powstania kolejnych miast, wsi. Z tego co wyczytałem nie ominęło to Częstochowy, może Pan powiedzieć jakie wsie powstały w naszym mieście?
– Konstytucja 3 Maja była jedna z najważniejszych dokumentów Sejmu Czteroletniego. Sejm czteroletni zebrał się w październiku 1788 roku i trwał on do 1792 roku. Wcześniej już przeprowadzono projekt reform m.in. wojska, likwidacji stanu. Konstytucja była najważniejszym etapem reform. Prace nad konstytucją zaczęły się wcześniej, niż Pan podaje. Wiadomo, im bliżej daty uchwalenia Konstytucji, tym bardziej była konkretna.
A wsie jak na przykład Ostatni Grosz, który powstał w 1791 roku?
– Wieś jak Ostatni Grosz istniała już wcześniej. Później takie wsie jak Ostatni Grosz, Kawodrza, Aniołów stały się częścią miasta i uczestniczyły w rozwoju regionu.
Dziękuję bardzo za rozmowę
– Dziękuję również
Dawid Gątkowski