Każdego dnia tysiące osób na całym świecie umiera z powodu ciężkiego zapalenia płuc wywołanego infekcją SARS-CoV-2. Jednak w 2019 roku, kiedy nie znaliśmy jeszcze tego wirusa, z powodu zapalenia płuc zmarło na świecie ok. 2,5 miliona chorych, w tym ponad 670 tys. dzieci[1]. By przypominać wszystkim o skali zagrożenia zapaleniem płuc, od 2009 roku obchodzony jest 12 listopada Światowy Dzień Zapalenia Płuc, ustanowiony przez Światową Koalicję przeciwko Zapaleniu Płuc u Dzieci (Global Coalition Against Pneumonia), przy wsparciu WHO i Unicef[2].
W tym roku to święto ma szczególny charakter. Organizatorzy apelują, by czekając na szczepionkę i skuteczne leki przeciwko koronawirusowi, nie zapominać o milionach ofiar innych, niebezpiecznych drobnoustrojów powodujących zapalenie płuc. Przed wieloma z nich potrafimy się już chronić.
Zapalenie płuc jest przyczyną 15% wszystkich zgonów dzieci poniżej 5 roku życia na świecie. Liczbę ofiar w UE szacuje się średnio na ok. 120 tysięcy rocznie, w tym ok. 12 tysięcy w Polsce[3]. W tym roku te wskaźniki dramatycznie wzrosną z powodu pandemii nowej choroby: COVID-19, która w ciężkich przypadkach prowadzi także do zapalenia i nieodwracalnych zmian w płucach. Objawy zapalenia płuc są podobne niezależnie od przyczyny zachorowania: kaszel, gorączka, dreszcze, bardzo złe samopoczucie, osłabienie, ból w klatce piersiowej i w końcu duszność[4], chyba największa w infekcji SARS-CoV-2. Niestety, w tym ostatnim przypadku śródmiąższowe zapalenie może się rozwijać bardzo gwałtownie, może dojść do zwłóknienia płuc, ich nieodwracalnego, śmiertelnego w skutkach zniszczenia. Bardzo ciężki przebieg, w każdym przypadku, ma także zapalenie płuc u niemowląt i małych dzieci – to głównie one są ofiarami tej choroby.
Zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym można leczyć antybiotykami, jednak coraz częściej są one nieskuteczne. Także leki przeciwwirusowe nie zawsze radzą sobie z tą groźną chorobą.
Przed pojawieniem się SARS-CoV-2 najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc była infekcja pneumokokami (Streptococcus pneumoniae). Jest to także częste powikłanie grypy i krztuśca, może to być również skutek infekcji RSV (Respiratory syncytial virus) czy Hib (Haemophilus influenzae typu b) – drobnoustrojami szczególnie groźnymi dla małych dzieci, które jednak dzięki szczepieniom możemy pokonać[5]. Szczepienie przeciw Hib umieszczono w kalendarzu szczepień obowiązkowych dzieci w 2007 roku, a szczepienie przeciw pneumokokom – w 2017 r. Chronią one przed zapaleniem płuc, a także zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sepsą, bakteriemią czy często wywoływanym przez pneumokoki ciężkim zapaleniem ucha[6].
Szczepienie przeciwko pneumokokom cieszy się dużą akceptacją społeczną – wykonuje się je u ok. 94% dzieci, dla których jest ono obowiązkowe.[7] W 2020 r. „Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) wydała stanowisko w sprawie zasadności stosowania dostępnych szczepionek przeciwko pneumokokom dla dzieci w Programie Szczepień Ochronnych. (…) Z oceny AOTMiT wynika, że obie analizowane szczepionki, tj. PCV10 jak i PCV13 są skuteczne w zapobieganiu występowania inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) u dzieci. W stanowisku AOTMiT podkreślono, że nie odnaleziono badań eksperymentalnych, oceniających ewentualne różnice w skuteczności klinicznej pomiędzy szczepionkami PCV10 i PCV13 w odniesieniu do występowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej i innych chorób wywołanych przez pneumokoki, ani też w odniesieniu do zgonów powodowanych tymi infekcjami.”[8]
Ze względu na ograniczenia związane z analizą polskich danych epidemiologicznych nad inwazyjną chorobą pneumokokową oraz zbyt krótki okres prowadzenia szczepień obowiązkowych w Polsce trudno na razie w pełni ocenić efekty obowiązkowych szczepień dzieci przeciwko pneumokokom, to rezultaty potwierdzono w innych krajach.
W Finlandii powszechne szczepienia przeciw pneumokokom prowadzi się od 2010 r. – już po 3,5 roku obowiązywania programu liczba hospitalizacji z powodu pneumokokowego zapalenia płuc wśród szczepionych dzieci spadła o 77%. Wzrosła również odporność populacyjna, czyli znacząco spadła liczba zachorowań wśród osób nieszczepionych – zarówno dzieci, jak i dorosłych[9].
Szczepienie przeciw pneumokokom zalecane jest także osobom po 65. roku życia. W Programie Szczepień Ochronnych na rok 2021 szczepienie przeciwko Streptococcus pneumoniae zaleca się m.in. także osobom z przewlekłą chorobą układu krążenia, układu oddechowego, cukrzycą, chorobą wątroby, chorobą nowotworową (oczywiście – po konsultacji z lekarzem)[10]. Osobom dorosłym w podeszłym wieku oraz z grup ryzyka zaleca się również szczepienie przeciwko Hib i przypominająco – przeciw krztuścowi. Mimo powszechnych od dawna szczepień tylko w ub. roku z powodu ciężkiego przebiegu krztuśca hospitalizowano w Polsce 1630 osób[11]. Z nielicznymi wyjątkami wszyscy powinni się także szczepić przeciwko grypie, co w tym roku nie jest takie łatwe z powodu braku szczepionek.
W czasach pandemii COVID-19 musimy pamiętać, iż jednoczesne zakażenie SARS-CoV-2 i innym drobnoustrojem wywołującym ciężkie zapalenie płuc może się okazać zbyt trudnym wyzwaniem dla układu immunologicznego nawet najzdrowszego organizmu. Warto więc, czekając na szczepionkę przeciw koronawirusowi, skorzystać z broni, którą już dysponujemy.
Komunikat prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku ze Światowym Dniem Zapalenia Płuc i zorganizowaną z tej okazji XXIV edycją warsztatów Quo Vadis Medicina? pt. „Groźne zapalenia płuc w dobie pandemii koronawirusa”.
[1] Championing the fight against pneumonia, Stop pneumonia, publikacja online: https://stoppneumonia.org/latest/world-pneumonia-day/ [dostęp: 4.11.2020].
[2] Źródło: http://www.worldpneumoniaday.org/ [dostęp: 4.11.2020].
[3] Fact sheets – Pneumonia, WHO, publikacja online: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia [dostęp: 4.11.2020].
[4] F. Mejza, Zapalenie płuc, 14.10.2016, mp.pl, publikacja online: https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/65040,zapalenie-pluc [dostęp: 4.11.2020].
[5] T. Przybyłowski, Zapalenie płuc w różnych grupach wiekowych, „Medycyna po Dyplomie 2011”, 20/2(179), s. 66-77. Dostępna online: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/004/original/Strony_od_MpD_2011_02-7.pdf?1468230850 [dostęp: 4.11.2020].
[6] Podsumowanie – Szczepionka przeciw pneumokokom, 18.10.2020, szczepienia.pzh.gov.pl, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/ [dostęp: 4.11.2020].
[7] Szczepienia przeciw pneumokokom realizowane w ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO) – infografika, dostępna online: https://hta.pl/pl/wp-content/uploads/sites/7/2019/12/pneumokoki_grafika_wkladka_popr.pdf [dostęp: 04.11.2020].
[8] Stanowisko AOTMiT w sprawie zasadności stosowania dostępnych szczepionek przeciwko pneumokokom dla dzieci w Programie Szczepień Ochronnych, 07.02.2020, dostępne online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/stanowisko-agencji-oceny-technologii-medycznych-i-taryfikacji-w-sprawie-zasadnosci-stosowania-dostepnych-szczepionek-przeciwko-pneumokokom-dla-dzieci-w-programie-szczepien-ochronnych/ [dostęp: 04.11.2020].
[9] M. Stelmach, Szczepienia to najlepsza profilaktyka zapalenia płuc, 28.01.2020, termedia.pl, publikacja online: https://www.termedia.pl/mz/Szczepienia-to-najlepsza-profilaktyka-zapalenia-pluc,36710.html [dostęp: 4.11.2020].
[10] Program Szczepień Ochronnych na rok 2021, GIS, 27.10.2020, dostępny online: https://www.gov.pl/web/gis/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2021 [dostęp: 4.11.2020].
[11] Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2019 roku, wstępne dane na 15.04.2020, NIZP-PZH, GIS, dostępne online: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2019/Ch_2019_Wstepne_dane.pdf [dostęp: 04.11.2020].