Przebywali w Częstochowie
“Nikczemnych tylko dusz jest zasłoną zmyślona pokora a słabego rozumu jest cechą bojaźń”. Ur. 1.04.1750 r. w Derkałach Wielkich na Wołyniu. Pisarz polityczny i działacz, niestrudzony reformator szkół, organizator nauki i oświaty, historyk i filozof. Zaliczany do najwybitnieszej umysłowości polskiej na przełomie XVIII i XIX wieku. Pochodził z zubożałej szlachty ziemiańskiej. Karierę dostrzegał w stanie duchownym. Przed 1764 był klerykiem, a święcenia przyjął w 1775. Ukończył Akademię Krakowską ze stopniem doktora filozofii. Od 1771 przebywał w Wiedniu i Rzymie, gdzie uzyskał następny doktorat z teologii. Jako bystry obserwator rzeczywistości i zwolennik prądów oświeceniowych rozpoczął “z najwyższą gorliwością” działania zmierzające do przenoszenia nabytej wiedzy na grunt polski. Pragnął społecznej przebudowy kraju, jego rozkwitu cywilizacyjnego, poprawy wychowania publicznego, naukowego poznania świata. Po powrocie do kraju objął w 1774 jedną z kanonii krakowskich, przystępując jednocześnie do prac w Komisji Edukacji Narodowej. W 1776 uczestniczył w pracach, dotyczących zbioru praw sądowych. W 1777, mimo kłopotów na skutek zwalczania jego działalności przez bp K. Sołtyka, ugrupowania konserwatywnego, dokonał reformy, która doprowadziła do odrodzenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, związując go z potrzebami kraju. W 1782 Kołłątaj został wybrany rektorem wyżej wspomnianego Uniwersytetu. Zorganizował seminarium nauczycielskie i usprawnił działanie funduszu uczelnianego. W 1786 przeniósł się do Warszawy, w której skupił grono działaczy i publicystów zainteresowanych reformą ustroju państwa. Przeciwnicy zespół ten nazywali Kuźnicą Kołłątajowską. Podczas Sejmu Czteroletniego utrwalił swe kontakty z ugrupowaniem Czartoryskich i Potockich, i odegrał znaczącą rolę w uformowaniu “prawdziwych patriotów”. Zdołał przekonać króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do uczestnictwa w działaniach reformatorskich, w szczególności na rzecz ustanowienia Konstytucji. Był inicjatorem i współautorem tego dokumentu, który nosi datę 3 Maja 1791 i był pierwszym tego rodzaju demokratycznym aktem w Europie. Zorganizował Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji. Mimo oporów przeciwników został członkiem rządu. Był za stworzeniem projektu ekonomicznej przebudowy kraju. Jak wiadomo, za sprawą carycy rosyjskiej, Niemki Katarzyny II, króla Prus Fryderyka II i rodzimych zdrajców spod znaku Targowicy, osiągnięcia demokratyczne Polaków zostały zbrojnie unicestwione. W 1793 nastąpił II rozbiór Polski. Kołłątaj, przebywając w Lipsku napisał i ogłosił dwutomowe dzieło “O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja”. Praca ta została przez S. B. Lindego przetłumaczona na język niemiecki i wywarła duży wpływ na opinię publiczną Zachodu. W 1794 był Kołłątaj czynnie zaangażowany w Powstaniu Kościuszkowskim. Kierował Wydziałem Skarbu. Miał znaczący udział w redagowaniu Uniwersału Połanieckiego. Po upadku Warszawy wyjechał do Galicji. Aresztowany przez Austriaków więziony był w Ołomuńcu od grudnia 1794 do listopada 1802. Po uwolnieniu wyjechał na Wołyń, gdzie wraz z Czackim pracował nad organizacją liceum w Krzemieńcu. Wezwany przez Napoleona do Warszawy we władzach nie uczestniczył. W styczniu 1807 internowany na rozkaz Aleksandra I do Moskwy, w której przebywał do maja 1808. Zmarł w opuszczeniu, po ciężkiej chorobie, w Warszawie, 28 lutego 1812 r.
Pobyt H. Kołłątaja w Częstochowie. Informacja o tym fakcie jest zawarta w wiarygodnym wydawnictwie, Almanachu Częstochowskim rocznik 1994. Władze miasta uhonorowały Kołłątaja ulicą, która znajduje się w dzielnicy Dąbie.
ROMAN WINIAREK