Historia pielgrzymek sięga I wieku, kiedy to zaczęto wędrować do Jerozolimy. Pątnikami kierowała chęć ujrzenia na własne oczy miejsc, po których stąpał Jezus Chrystus i Maryja. W II wieku, wskutek represji Rzymian po powstaniach żydowskich, zwyczaj ustał. Pielgrzymki ruszyły znów w IV stuleciu, gdy cesarz Teodozjusz uznał religię chrześcijańską za państwową. W III i IV wieku, oprócz Ziemi Świętej, odwiedzano również Rzym, na zachodzie w Galii grób św. Marcina z Tours i od VIII wieku, na Półwyspie Iberyjskim grób św. Jakuba w Santiago de Compostela. Największy ruch pątniczy w Średniowieczu przypada na okres pomiędzy XI a XIII w. Zaczął też wzrastać kult Matki Bożej, a tym samym pielgrzymowanie do jej sanktuariów. Rozkwit maryjnych pielgrzymek przypada na XVI i XVII w., kiedy to liczne zwycięstwa w bitwach przypisywano wstawiennictwu Matki Bożej. W Polsce, po wygranej ze Szwedami, liczba osób wędrujących do Częstochowy gwałtownie wzrosła. Oświecenie spowodowało osłabienie życia religijnego i spadek liczby pątników (warto zaznaczyć, że Częstochowę kryzys dotknął w bardzo małym stopniu).
Historia pielgrzymek sięga I wieku, kiedy to zaczęto wędrować do Jerozolimy. Pątnikami kierowała chęć ujrzenia na własne oczy miejsc, po których stąpał Jezus Chrystus i Maryja. W II wieku, wskutek represji Rzymian po powstaniach żydowskich, zwyczaj ustał. Pielgrzymki ruszyły znów w IV stuleciu, gdy cesarz Teodozjusz uznał religię chrześcijańską za państwową. W III i IV wieku, oprócz Ziemi Świętej, odwiedzano również Rzym, na zachodzie w Galii grób św. Marcina z Tours i od VIII wieku, na Półwyspie Iberyjskim grób św. Jakuba w Santiago de Compostela. Największy ruch pątniczy w Średniowieczu przypada na okres pomiędzy XI a XIII w. Zaczął też wzrastać kult Matki Bożej, a tym samym pielgrzymowanie do jej sanktuariów. Rozkwit maryjnych pielgrzymek przypada na XVI i XVII w., kiedy to liczne zwycięstwa w bitwach przypisywano wstawiennictwu Matki Bożej. W Polsce, po wygranej ze Szwedami, liczba osób wędrujących do Częstochowy gwałtownie wzrosła. Oświecenie spowodowało osłabienie życia religijnego i spadek liczby pątników (warto zaznaczyć, że Częstochowę kryzys dotknął w bardzo małym stopniu). Po objawieniach w Paryżu, La Salette i Lourdes w XIX w. na nowo odżył wędrowny zapał.
W Polsce początek ruchu pątniczego otwiera, odbyta w 1000 roku, pielgrzymka Ottona III do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. Królowie z dynastii Piastów kontynuowali zwyczaj rozpoczęty przez cesarza i odwiedzali grób polskiego patrona. W XII wieku celem pielgrzymek stał się Klasztor Benedyktynów na Świętym Krzyżu, Trzemeszno związane z kultem św. Wojciecha, a także Kraków, gdzie pochowano św. Floriana i św. Stanisława.
W XIII wieku pielgrzymowano do św. Kingi (Stary Sącz) oraz do św. Jadwigi Śląskiej (Trzebnica). W XIV wieku gwałtownie wzrósł kult maryjny. Celem większości pątniczych wypraw stał się, ufundowany w 1382 roku, klasztor ojców paulinów na Jasnej Górze. Do XVII wieku pielgrzymowanie było sprawą indywidualną. Ślady organizacji grup pielgrzymkowych zauważamy w Polsce dopiero w XVII wieku, kiedy to Ojczyznę nękały zabory. Polacy wędrowali na Jasną Górę, aby wyprosić wolność polskiej ziemi. Równolegle powstawały nowe ośrodki kultu maryjnego i wzrastała rola innych, takich jak Święta Lipka, Wilno, Troki, Lwów. Kolejnym zjawiskiem stały się pielgrzymki do powstających od początku XVII wieku kalwarii – Kalwarii Zebrzydowskiej (najstarszej, zbudowanej w 1602 roku), Pakości nad Notecią, Kalwarii Żmudzkiej, Kalwarii Żydowskiej, Wejherowa, Pacławia, Góry Kalwarii, Krzeszowa, Wambierzyc, Ujazdowa, na Górę Św. Anny.
Liczba pielgrzymujących do Częstochowy zwiększyła się wraz z uruchomieniem linii kolejowej. Dwudziestolecie międzywojenne stało się okresem dziękczynienia za wyzwolenie narodu, a pielgrzymi znów tłumnie wędrowali do Częstochowy. Grupy pątnicze zaczęły dzielić się ze względu na stany i zawody. Ich liczba wciąż rosła, zwłaszcza w sierpniu, gdyż w 1904 papież Pius X ustanowił Święto Matki Boskiej Częstochowskiej (początkowo 29 VIII, później 26 VIII). W czasie hitlerowskiej pożogi ruch pątniczy nie zamarł, ale ograniczył się do pojedynczych osób lub bardzo małych grupek. Podczas wojny pielgrzymki organizowało głównie środowisko warszawskie, które od 1711 roku nieprzerwanie wędruje na Jasną Górę. Pątnicze szlaki nie opustoszały nawet w okresie władzy komunistów. Pielgrzymka warszawska, wówczas jedyna legalna, nabrała czołowego znaczenia. W ostatnich latach obserwujemy znaczny przyrost liczby pątników; stan taki trwa mniej więcej od połowy lat siedemdziesiątych. Już w następnym dziesięcioleciu co piętnasty Polak brał udział w wędrówkach do krajowych i zagranicznych sanktuariów, na co niemały wpływ ma pontyfikat Jana Pawła II i powstanie “Solidarności”. Najchętniej odwiedzana jest nadal Jasna Góra, Wilno, a także Rzym, Lourdes, Fatima, Ziemia Święta.
ŁUKASZ SOŚNIAK