Polskie Towarzystwo Alergologiczne szacuje, iż z powodu alergii cierpi dziś połowa Polaków. Choroby alergiczne dotykają mieszkańców całego współczesnego świata, bez względu na poziom rozwoju danego kraju. Zdaniem World Allergy Organization – Światowej Organizacji Alergii, u 30 – 40 % populacji świata występuje co najmniej jedno schorzenie alergiczne i skala zjawiska może rosnąć1. Narasta także problem astmy, na którą, wg WHO – Światowej Organizacji Zdrowia choruje na świecie ponad 235 mln osób2, w tym ponad 4 miliony Polaków3. Choroby te znacząco wpływają na jakość życia nie tylko samych pacjentów, ale też ich rodzin, generują ogromne koszty społeczne i ekonomiczne. Postęp medycyny pozwala jednak na coraz skuteczniejszą walkę z alergią i astmą. Jeśli nie można ich wyleczyć, to przynajmniej udaje się je doskonale kontrolować.
Alergia to nieprawidłowa reakcja na występujące w środowisku, na ogół niegroźne substancje i czynniki, nazwane alergenami. Układ odpornościowy zamiast je zignorować, traktuje jako zagrożenie i uruchamia reakcje obronne. Słowo alergia pochodzi z języka greckiego i jest opisem tego właśnie mechanizmu – allos znaczy inny, ergos oznacza reakcję.
Przyczyny alergii nie zostały do końca poznane, lecz szacuje się, że od 40 do nawet 80 proc. alergików odziedziczyło tę skłonność po swoich przodkach4.
Powszechnie występujące alergeny wziewne (dostające się do organizmu przez drogi oddechowe), będące częstą przyczyną alergii to roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, sierść zwierząt, zarodniki grzybów pleśniowych. Alergię pokarmową wywołują np. mleko i jego składniki, białko jaja kurzego, pszenica, żyto, ryby i „owoce morza”, kukurydza, orzechy, miód, niektóre owoce i warzywa oraz wiele innych składników pokarmowych, w tym chemiczne dodatki do przetworzonej żywności. Ciężkie uczulenie może wywołać jad owadów błonkoskrzydłych, dość powszechna jest alergia kontaktowa na niektóre metale (np. nikiel), lateks, zdarzają się uczulenia na leki, kosmetyki itd. Lista potencjalnych alergenów jest praktycznie nieograniczona, a ich wpływ na organizm może się objawiać w różny sposób, w postaci różnych chorób: alergicznego nieżytu nosa, alergicznego zapalenia spojówek, atopowego zapalenia skóry, pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego, astmy alergicznej itd. Najcięższą postacią alergii jest bezpośrednio zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.
Diagnostyka alergii na ogół nie przysparza dziś zbyt dużych problemów, choć bywa trudna u małych dzieci. Kiedy rozpoznanie jest pewne, konieczna jest odpowiednia terapia. W alergii stosuje się wiele grup leków objawowych, lecz wszystkie one mają działanie jedynie doraźne. Jedyną skuteczną i przyczynową metodą leczenia alergii, znaną zresztą od ponad 100 lat, jest immunoterapia alergenowa, zwana potocznie odczulaniem. Terapia polega na podawaniu osobie uczulonej coraz większych dawek szczepionki zawierającej zwykle jeden, rzadko kilka alergenów, dzięki czemu organizm przyzwyczaja się stopniowo do danego czynnika i przestaje na niego reagować, nie pojawiają się objawy alergii.
Najlepsze efekty immunoterapii osiąga się w przypadku uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych, pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść kota, alergeny pleśni. Do niedawna powszechnie dostępna była w Polsce jedynie immunoterapia iniekcyjna, czyli podskórne podawanie roztworu alergenu. Teraz możliwa jest także nowoczesna i nieinwazyjna immunoterapia podjęzykowa, znacznie wygodniejsza dla pacjentów, ponieważ prowadzona samodzielnie, w domu. W immunoterapii podjęzykowej stosuje się roztwór (krople) lub tabletki. W świetle wielu badań ta forma odczulania jest równie skuteczna jak immunoterapia iniekcyjna, a posiada lepszy profil bezpieczeństwa dla chorego5. Dostępne są szczepionki podjęzykowe zawierające alergeny pyłków roślin oraz roztoczy kurzu domowego. Trwają starania o poszerzenie oferty o kolejne alergeny.
Naukowcy stale poszukują leków skutecznych w walce z astmą. W ogromnej liczbie przypadków jest już możliwa kontrola tej choroby, m.in. dzięki stosowaniu wziewnych glikokortykosteroidów. Leczenie inhalacyjne staje się coraz łatwiejsze, pojawiły się preparaty zwalczające objawy astmy nawet tylko dzięki przyjmowaniu leku raz dziennie. Poza lekami udoskonalane są także urządzenia do ich aplikowania. Podstawowym warunkiem sukcesu terapeutycznego pozostaje natomiast odpowiedzialność pacjenta, czyli przestrzeganie wszystkich zaleceń lekarskich. Niestety, osoby cierpiące na choroby przewlekłe mają skłonność do przerywania terapii, kiedy następuje poprawa samopoczucia. W astmie takie postępowanie prowadzi jednak do kolejnego zaostrzenia choroby, dlatego lekarze propagują katalog kilku prostych zasad, których żaden chory nie powinien lekceważyć, m.in. nie zmieniać terapii, w tym leków, bez konsultacji z lekarzem prowadzącym.
Szczególnym wyzwaniem jest ciężka postać astmy, dotycząca 5 – 10 proc. pacjentów z tym schorzeniem6. W przypadku astmy ciężkiej standardowa terapia nie przynosi efektu w postaci kontroli objawów, a ich nasilenie – duszność, kaszel, uczucie ucisku w klatce piersiowej, niemożność swobodnego oddechu mogą stanowić zagrożenie dla życia. Przede wszystkim, zawsze znacznie pogarszają jakość tego życia, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie w rodzinie i społeczeństwie. W przypadku astmy ciężkiej zwykle zachodzi konieczność stosowania glikokortykosteroidów doustnych, a te – w przeciwieństwie do glikokortykosteroidów wziewnych – obciążone są poważnymi działaniami niepożądanymi. I nawet ich częste przyjmowanie nie zawsze daje zadowalające efekty. Nadzieją dla chorych stały się nowoczesne leki biologiczne. W Polsce pacjenci mogą korzystać z ministerialnego programu lekowego leczenia ciężkiej astmy alergicznej lekiem biologicznym z grupy przeciwciał monoklonalnych o nazwie omalizumab. Jak wykazało specjalne badanie przeprowadzone na zlecenie jednej z firm farmaceutycznych, dostęp do tego programu nie jest zbyt szybki ani łatwy, jednak korzyści z przyjmowania leku, spektakularna poprawa stanu zdrowia, pozwalająca na powrót do aktywnego życia, przysłaniają wszystkie niedogodności7. Innymi preparatami, na razie niedostępnymi w ramach programów lekowych, są mepolizumab i reslizumab.
Postęp medycyny i farmakologii budzi więc nadzieję dla wielu lekarzy i pacjentów, którzy do niedawna czuli się bezradni w walce z chorobą.
Referencje:
1. Dane WAO – Biała Księga Alergii Światowej Organizacji Alergii; https://www2.pta.med.pl/uploads/files/pl/strony/strefa-czlonkowska/biala-ksiega-alergii/biala_ksiega_alergii.pdf (dostęp: 21.04.2017)
2. Dane WHO, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs307/en/ (dostęp: 21.04.2017)
3. Częstość rozpoznań astmy w badaniach programu ECAP, http://ecap.pl/pdf/ECAP_wyniki_pl.pdf (dostęp: 21.04.2017)
4. Za – Polskie Towarzystwo Alergologiczne: https://www2.pta.med.pl/dla-alergikow/alergia/przyczyny/
5. Ł. Błażowski, Immunoterapia podjęzykowa. Praktyczne wskazówki, Alergia 4/70 2016; 27-30
6. Leczenie biologiczne w astmie ciężkiej. M. Łukaszczyk, E. Jastrzębska, Z. Ziętkowski, A. Bodzenta-Łukaszczyk, UM w Białymstoku, dostępne w „Alergia, Astma, Immunologia 2013”, 18 (2), s. 86-90
7. https://issuu.com/pexpharmasequence/docs/pex_gsk_raport_z_badania__astma_ci_, raport zrealizowany na zlecenie firmy GSK
Komunikat prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia”. Warsztaty „Quo vadis medicina?” XII edycja, kwiecień 2017 r.
r