Park Krajobrazowy jest określony w ustawie o ochronie przyrody jako obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. W odróżnieniu od parków narodowych czy rezerwatów przyrody, parki krajobrazowe nie są obszarami wyłączonymi z działalności gospodarczej. Grunty rolne, leśne i nieruchomości znajdujące się w granicach parku pozostawia się nadal gospodarczemu użytkowaniu. Jednakże formy gospodarowania poddawane są pewnym ograniczeniom dla zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych parku. Utworzenie parku krajobrazowego następuje na drodze rozporządzenia wojewody. Parki Krajobrazowe obejmują rozległe obszary o ściśle określonych granicach, na których zjawiska przyrodnicze i wytwory kultury mają największe w danym regionie wartości estetyczne, zdrowotne, wychowawcze i poznawcze.
Jakie funkcje spełniają parki krajobrazowe?
Parki krajobrazowe stanowią istotny element osłony ekologicznej regionu, pozwalający na zachowanie wartości przyrodniczych i pozytywne oddziaływanie na obszary sąsiednie, gdzie zagrożenia środowiska są większe lub funkcjonowanie ekosystemów zostało zakłócone. Obszary te wykorzystywane są jako tereny rekreacyjne, służące wypoczynkowi ludzi i wychowaniu młodzieży w poszanowaniu ojczystej przyrody i kultury. Pozwalają na utrzymanie równowagi ekologicznej, także na obszarach leżących poza parkami. Osłaniają przed wpływami zewnętrznymi obszary chronione bardziej rygorystycznie (parki narodowe).
Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich ustanowiono w 1988 roku. W skład Zespołu weszły wraz z otulinami 4 parki:
* Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy o powierzchni 21 407 ha, otulina 25 681 ha
* Sieradowicki Park Krajobrazowy o powierzchni 12 106 ha, otulina 16 236 ha
* Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy o powierzchni 20 706 ha, otulina 23 748 ha
* Jeleniowski Park Krajobrazowy o powierzchni 4 295 ha, otulina 10 591 ha.
W grudniu 1996 roku ustanowiono Chęcińsko-Kielecki PK o powierzchni parku 20 505 ha, otulina 11 123 ha.
Świętokrzyskie Parki Krajobrazowe obejmujące Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich oraz Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy położone są na obszarze Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej w północnej Małopolsce.
Utworzone zostały głównie w celu ochrony bogactwa przyrodniczego, kulturowego i historycznego regionu świętokrzyskiego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów źródliskowych, licznych cieków wodnych biorących tu początek a także w celu zabezpieczenia terenów Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Z wyjątkiem Chęcińsko-Kieleckiego P.K., są to Parki o leśnym charakterze, świadczy o tym lesistość tych obszarów, która wynosi od 62,8% w Cisowsko-Orłowińskim Parku do 90,9% w Suchedniowsko-Oblęgorskim. Występują tu zespoły leśne charakterystyczne nie tylko dla terenów równinnych i pagórkowatych ale również dla terenów górskich. Najcenniejsze fragmenty tych często naturalnych wielogatunkowych lasów mieszanych charakterystycznych dla Puszczy Świętokrzyskiej objęto ochroną rezerwatową w rezerwatach leśnych: “Góra Sieradowska”, “Cisów”, “Zamczysko”, “Dalejów”, “Świnia Góra”. Na obszarach o dużej wilgotności gleby występują liczne zespoły roślin łąkowych i bagiennych. W rezerwacie “Białe Ługi” ochronie podlega zespół roślinności leśnej, łąkowej i bagienno-torfowiskowej. Na wychodniach węglanowych skał dewońskich pojawiły się zespoły roślinności kserotermicznej. Najwyższe świętokrzyskie wzniesienia górskie charakteryzują się występowaniem licznych roślin chronionych takich jak: zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy, rosiczka okrągło i długolistna, storczyki: szerokolistny i plamisty, sasanka wiosenna, pełnik europejski, lilia złotogłów, widłaki oraz wiele rzadkich gatunków mchów i porostów.
Duże, zwarte kompleksy leśne parków krajobrazowych stwarzają dogodne warunki do bytowania dla wielu chronionych gatunków zwierząt: ssaków, ptaków, gadów, płazów oraz licznej fauny bezkręgowców.
Dopełnieniem bogactwa przyrody ożywionej są bogate walory przyrody nieożywionej. Osobliwością geologiczną Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego są gołoborza czyli rumowiska skalne piaskowców kwarcytowych chronione w rezerwacie “Szczytniak” i “Małe Gołoborze”.
Największe nagromadzenie wyjątkowych walorów przyrody nieożywionej występuje na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Występują tu skały pochodzące prawie z wszystkich okresów geologicznych od kambru po holocen.
Walory przyrodnicze Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich uzupełniają unikatowe zespoły zabytków techniki związane z górnictwemi metalurgią rud żelaza i metali nieżelaznych po Staropolskim Zagłębiu Przemysłowym a także bogata historia regionu. Na terenach Sieradowickiego Parku Krajobrazowego rozgrywały się losy naszej niezbyt odległej historii. Są tu ślady walk oddziałów Langiewicza z powstania styczniowego, partyzantów II wojny światowej wszystkich formacji, jest wreszcie miejsce obozowania oddziałów legendarnego dowódcy AK mjra Jana Piwnika “Ponurego”. Są również ślady okrucieństwa i bezwzględnego terroru okupanta znaczone mogiłami i miejscami masowych mordów.
Na terenie Parków spotkać można również wiele zabytków architektury, z których dwa napewno znane czytelnikom to: malowniczo położony w Paśmie Oblęgorskim zaspół krajobrazowo-parkowy w Oblęgorku z pałacykiem, w którym mieści się Muzeum Henryka Sienkiewicza, w Wąchocku natomiast znajduje się XIII wieczny Zespół Klasztorny Opactwa Cystersów, który ma rangę jednego z najcenniejszych polskich zabytków.
EDYTA KOŁODZIEJSKA