Rok 2025 przypieczętował 60 lat istnienia Rezerwatu Archeologicznego. Powstał on w 1965 r. z inicjatywy ówczesnego badacza cmentarzyska – archeologa Włodzimierza Błaszczyka. Projekt pierwszego pawilonu wykonał artysta plastyk Włodzimierz Ściegienny, który był również autorem mozaiki okalającej dawniej elewację pawilonu oraz teki ekslibrisów tematycznie związanych z Rezerwatem.
Lokalizacja
- Łukasińskiego 20, Częstochowa (dzielnica Raków)
Zwiedzanie
- czwartki, piątki: 9:00-15:30 (w czwartki wejście bezpłatne)
- soboty: 11:00-17:00
60-lecie Rezerwatu Archeologicznego
Rok 2025 przypieczętował 60 lat istnienia Rezerwatu Archeologicznego. Powstał on w 1965 r. z inicjatywy ówczesnego badacza cmentarzyska – archeologa Włodzimierza Błaszczyka. Projekt pierwszego pawilonu wykonał artysta plastyk Włodzimierz Ściegienny, który był również autorem mozaiki okalającej dawniej elewację pawilonu oraz teki ekslibrisów tematycznie związanych z Rezerwatem.
Cmentarzysko kultury łużyckiej zachowane ,,in situ”
Rezerwat Archeologiczny to miejsce szczególne na mapie częstochowskich muzeów, bowiem umożliwia odwiedzającym go cofnięcie się w czasie o blisko 2500 lat – do czasów wczesnej epoki żelaza – by móc na własne oczy zobaczyć zachowany ,,in situ” (w miejscu odkrycia) fragment cmentarzyska ludności kultury łużyckiej.
Mieszcząca się na 100 m2 nekropolia stanowi świadectwo przemian na tle kulturowym i duchowym, które zachodziły na terenach ówczesnej Europy Środkowej i Zachodniej, szczególnie widocznych w obrządku pogrzebowym. Zwiedzający pawilon mają okazję dowiedzieć się, jak ukształtowała się tradycja pochówku zmarłych wśród ludu kultury łużyckiej, a także obejrzeć znaleziska z brązu i żelaza, odkryte w trakcie prac wykopaliskowych – od naczyń ceramicznych (garnków, mis, czerpaków), przez różnego rodzaju ozdoby i biżuterię (naszyjniki, bransolety, zawieszki skroniowe, szpile), aż po narzędzia i broń (groty, noże, sierpy).
Do bardziej enigmatycznych znalezisk, które można zobaczyć w pawilonie Rezerwatu, bez wątpienia należą 3 gliniane grzechotki w kształcie ptaków, które zostały odkryte w jednym z grobów. Jedna z teorii głosi, że pełniły one funkcję zabawek dla dzieci. Inna – że miały służyć odstraszaniu złych mocy.
Częstochowski obiekt może poszczycić się również innymi, unikalnymi artefaktami w swoich zbiorach. Należą do nich 3 bransolety wykonane z żelaza meteorytowego – rzadkiego surowca pochodzenia pozaziemskiego.
Znajduje się też tutaj wyjątkowa czaszka. Na jej powierzchni znajduje się otwór, który jednoznacznie wskazuje na przeprowadzenie trepanacji. Domniemuje się, że mężczyzna, na którym dokonano trepanacji, nie żył zbyt długo po zabiegu. Powodem, dla którego zdecydowano się na tę procedurę, mogły być przerzuty nowotworowe.
Wystawa stała ,,Z mroku dziejów, kultura łużycka”
Pawilon Rezerwatu Archeologicznego to nie tylko miejsce ekspozycji zachowanych ,,in situ” grobów. Mieści się tu również wystawa zatytułowana ,,Z mroku dziejów, kultura łużycka”, która pozwala na głębsze poznanie i zrozumienie tego kręgu kulturowego; porusza ona jej genezę, wybrane aspekty związane z funkcjonowaniem jej ludności (m.in. transport, wytwórczość, wierzenia, obrzędy pogrzebowe) oraz powody stojące za jej zanikiem.
Ekspozycja zawiera zarówno eksponaty pochodzące z Muzeum Częstochowskiego, jak również te wypożyczone z innych polskich muzeów oraz ze zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dla kogo?
Wystawę może zwiedzić każdy – pawilon posiada udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami, makietę tyflograficzną cmentarzyska oraz przewodnika zapisanego alfabetem Braille’a. Turyści mogą na miejscu skorzystać z usług przewodnika, jak i z audioprzewodnika dostępnego do pobrania na stronie Muzeum Częstochowskiego. Młodzież też się tutaj odnajdzie – obiekt oferuje warsztaty ceramiczne, w trakcie których pociechy – małe i duże – mogą dać się ponieść fantazji i nauczyć się jednej z technik lepienia naczyń – techniki wałeczkowej, czy też stworzyć rzymskie koraliki.
The Archaeological Reserve of the Lusatian Culture in Częstochowa
Location
- 20 Łukasiński Street, Częstochowa (in the Raków District)
When to visit
- Thursdays & Fridays: 9 am – 3:30 pm (Thursdays – free admission)
- Saturdays: 11 am – 2 pm
60 years of the Archaeological Reserve
2025 marks six decades of The Archaeological Reserve’s existence. The site was officially inaugurated in 1965, thanks to the initiative introduced by Włodzimierz Błaszczyk, an archaeologist, who conducted an excavation of the graveyard.
The first design of the exhibition pavilion was created by Włodzimierz Ściegienny, a visual artist, who also designed the mosaic that once adorned the building’s side elevations and a collection of Reserve-themed ex-libris.
Cemetery of the Lusatian culture
The Archaeological Reserve is a unique location on the map of Częstochowa’s museums; it allows its visitors to go back in time 2500 years – to the Early Iron Age – to see with their own eyes a part of the cemetery that was established by the Lusatian population, and preserved ,,in situ” (in the original place).
The necropolis (100m2 of exhibition space) is a testament to the cultural and spiritual transformation that took place on the territories of Central and Western Europe; the changes were notably seen in a burial tradition. Visitors have the opportunity to find out how “Lusatian-type” burial rites were shaped and performed. Moreover, they can have a look at the finds made of bronze and iron that were discovered during the excavation of the cemetery, including: ceramic vessels (pots, bowls, scoops), ornaments and jewellery (necklaces, bracelets, temple rings, pins), tools and weapons (spearheads, knives, sickles).
When it comes to more enigmatic objects that can be found in the pavilion, three bird-shaped clay rattles are noteworthy. They were discovered in one of the graves. There are few theories that try to explain their functionality. One of them says that the rattles were used as toys for children, whereas another one – that they were tools used to ward off evil spirits.
The Reserve can also boast about other unique artefacts in its collection. These artefacts are definitely three meteoritic iron bracelets – objects made of a rare extraterrestrial mineral.
Moreover, there is a special skull being exhibited. Why is it special? There is a visible hole on its surface which explicitly indicates a performance of a medical procedure called skull trepanation. It is believed that the man, whose skull was trepanned, didn’t live for too long after the procedure. The reason why the trepanation was done could be metastases.
“From the Darkness of History” – permanent exhibition
In addition to the preserved “in situ” graves The Archaeological Reserve offers the public a permanent exhibition titled “From the Darkness of History”. The exhibition allows the visitors to gain knowledge and understanding about this cultural circle – its origins, some chosen aspects regarding its population’s daily basis (incl. transport, manufacturing, beliefs, burial traditions), or potential circumstances behind the culture’s extinction.
The exposition consists of exhibits that belong to the Częstochowa Museum as well as the ones that were borrowed from other Polish museums or the Jagiellonian University’s collection.
For who?
The exhibition is available for everyone; the pavilion has provided some solutions for people with disabilities including a wheelchair ramp, a tactile map of the cemetery, and a guide written in Braille. Visitors can book a tour with a guide, as well as use the audioguide (available on the website of the Częstochowa Museum). There are also attractions for young people; the Reserve offers special workshops in which attendees can use their imagination and make some pottery (using a coil-building technique) or Roman beads.
Tekst i foto: Dominika Szczepanik
