11 listopada będziemy obchodzić 100. rocznicę odzyskania przez Polskę Niepodległości. W okresie 123-letnej niewoli – nim powróciliśmy na mapę świata – naród polski musiał stoczyć wiele krwawych walk podczas wielkich zrywów niepodległości. Do takich należało Powstanie Listopadowe, które wybuchło wieczorem 29 listopada 1830 r. Wówczas podporucznik Piotr Wysocki przerwał zajęcia w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawskich Łazienkach, wygłaszając motywującą mowę do walki o wolność Polski.
Z inicjatywy Wysockiego młodzi podchorążowie zerwali przysięgę na wierność służbie państwu rosyjskiemu. Następnie pod pomnikiem Króla Jana III Sobieskiego zawiązała się 18-sto osobowa grupa spiskowców, w której, oprócz Wysockiego i podchorążych znaleźli się przedstawiciele młodej inteligencji, m.in. Ludwik Nabielak, Seweryn Goszczyński i Leonard Rettel.
Spiskowcy ruszyli na Belweder, miejsce rezydencji Wielkiego Księcia Konstantego, któremu jednak udało się ukryć przed atakiem. W międzyczasie Powstańcy zdobyli Arsenał. W czasie tej akcji zginęło kilku wysokich rangą oficerów wojskowych, przeciwnych niepodległościowemu zrywowi; generałowie: Stanisław Trębicki, Maurycy Hauke, Stanisław Potocki, Ignacy Blumer, Tomasz Siemiątkowski i Józef Nowicki, a także pułkownik Filip Meciszewski. 30 listopada dzięki wsparciu uzbrojonej ludności cywilnej została opanowana Warszawa, czym ostatecznie bunt przemianowano w powstanie. Książe Konstanty wraz jemu podległymi oddziałami wycofał się do Wierzbna
Walka o niepodległość na dobre rozpoczęła się już w kolejnym, 1831 roku. Stoczono, zakończone sukcesem, bohaterskie walki pod Stockiem i Wawrem (14 lutego). 25 lutego Powstańcy wzięli udział w bitwie pod Olszynką Grochowską, uważanej za jedną największych w czasie wojny w latach 1830-1831. Mimo iż w tym starciu został ranny dowódca Powstania Józef Chłopicki, a oficjalnie zostało ono uznane za nierozstrzygnięte, polskie oddziały odniosły taktyczne zwycięstwo. W czasie tej batalii zostały bowiem zaniechane wszelkie rosyjskie plany szturmu na Warszawę. Nowym dyktatorem Powstania Listopadowego mianowany został generał Jan Skrzynecki. Polskie oddziały, dzięki taktyce obmyślonej przez generała Ignacego Prądzyńskiego, zwyciężyły w kolejnych potyczkach; drugi raz pod Warwem (31 marca), pod Dębem Wielkim ( także 31 marca) oraz pod Iganiami (10 kwietnia). Kolejną wielką bitwę powstańcy stoczyli 26 maja pod Ostrołęką, w której ponieśli porażkę, która na dodatek osłabiła morale polskich żołnierzy. 6 sierpnia za sprawą mobilizacji wojsk rosyjskiego feldmarszałka Iwana Paskiewicza rozpoczęto obronę stolicy. Rosjanie zaatakowali od strony zachodniej Warszawy. Plan obrony miasta się nie powiódł za sprawą upadku reduty na Woli, gdzie zginął jej dowódca generał Józef Sowiński. Za upadek Powstania Listopadowego uznaje się z kolei datę 21 października 1831 r., kiedy upadła twierdza Zamość.
Mieszkańcy Częstochowy i regionu w Powstaniu Listopadowym
Choć walki insurekcji listopadowej nie obejmowały Częstochowy i regionu, nie oznaczało to, że mieszkańcy naszego miasta nie brali udział w powstaniu. Jednym z nich był Tomasz Kantorbery Tymowski. Przyszedł na świat 29 grudnia 1790 r. w Łapczynej Woli (okolice Sandomierza). Uczestniczył w kampanii wojen napoleońskich na terenie Hiszpanii w latach 1808-1810. Następnie wrócił do kraju, by w styczniu 1811 r. rozpocząć pracę w kancelarii Rady Stanu. Tę posadę otrzymał dzięki poparciu Stanisława Potockiego. W 1812 r., na parę miesięcy, osiedlił się w Krakowie, zaś potem przeniósł się do Lipska, gdzie przebywał do 1814 r. Po wzięciu ślubu z Katarzyną Łącką w 1821 r. zaczął częściej przebywać w okolicach Częstochowy, a konkretniej w miejscowościach: Kobiele Wielkie, Mokrzesz i Ulesie, gdzie posiadał swoje majątki. Aktywnie działał w Towarzystwie Przyjaciół Nauk, którego członkiem został w 1824 r. w 1830 r. wybrano go również na posła na Sejm Królestwa Polskiego z powiatu częstochowskiego. W związku z wybuchem Powstania Listopadowego udał się do Warszawy, gdzie brał czynny udział w obradach Sejmu. Wspierał ponadto działalność odradzającego się Towarzystwa Patriotycznego. Poparł akt detronizacji cara Mikołaja I z tronu polskiego, składając pod nim swój podpis. Podczas sesji wielokrotnie zabierał głos, podkreślając konieczność prowadzenia działań wojennych, a także uwłaszczenia chłopów. Opowiadał się za walką z Rosją i domagał się ukarania przywódców odpowiedzialnych za klęskę powstańczą. Po upadku insurekcji zdecydował się na emigrację do Francji. By ułatwić podróż uciekającym Polakom, założył komitet, który wydawał odezwy dla emigrantów w języku francuskim. W Paryżu wpierw działał w Komitecie Tymczasowym emigracji, a później w założonym przez Joachima Lelewela Komitecie Narodowym Polskim. Zmarł 1 marca 1850 r. w Montpellier.
Kolejnym znanym Powstańcem Listopadowym, związanym z ziemią częstochowską był pochodzący z Mokrzeszy (gmina Mstów) był Walenty Józef Zwierkowski. Urodził się 20 lutego 1788 r. Kontynuował wojskowe tradycje rodzinne po swoim ojcu Ignacym, który był adiutantem Kazimierza Pułaskiego. Podobnie jak Tomasz Kantorbery Tymowski był uczestnikiem wojen napoleońskich, m.in. także w Hiszpanii. Z czynnej służby wojskowej zrezygnował w skutek odniesionych ran w bitwie pod Wagram (5-6 lipca) 1809 r. Jednakże w marcu 1813 r. wspomagał formowanie szwadronu szwoleżerów przez Jana Kozietulskiego. Po upadku kampanii napoleońskiej przeprowadził się do miejscowości Biała Wielka (powiat olkuski). W 1825 r. został radcą rady obywatelskiej województwa krakowskiego. W 1830 r. z powiatu olkuskiego zyskał mandat posła na Sejm Królestwa Polskiego. Po wybuchu powstania, w stopniu majora, wstąpił w szeregi 2. pułku krakusów, a następnie w randze pułkownika do Gwardii Narodowej. W wyniku klęski powstania, by uniknąć kary śmierci wyemigrował do Paryża. Później przeprowadził się do Brukseli. Tam działał w utworzonym przez Joachima Lelewela Związku Dzieci Ludu Polskiego. Do kraju powrócił w czasie Wiosny Ludów (1848-1849). Mieszkał m.in. we Wrocławiu i Krakowie. Potem znów przeniósł się do Francji, tym razem na stałe. Zmarł 15 grudnia 1859 r. w Paryżu.
Fot. wikipedia
NORBERT GIŻYŃSKI