Z kartek suplementu do cyklu „od parafii do parafii…”
Na wspominanej już wcześniej internetowej stronie Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego z zestawem miejsc pamięci o Powstaniu Styczniowym mamy zaskakującą pomyłkę. Polega na tym, że pod pozycją 6. dotyczącą miejscowości Bielsko – Biała wpisano następującą informację: „przy drodze Goleniowy – Chałupki – Sprowa przy skrzyżowaniu dróg wiodących do leśniczówki Czarny Las krzyż przydrożny postawiony w intencji poległych w 1863 roku Powstańców Styczniowych” Tymczasem teren ten znajduje się pod Szczekocinami (powiat zawierciański), a Chałupki – leżące na pograniczu województw śląskiego i świętokrzyskiego – są od 3 marca 2012 roku doskonale znane całej Polsce z racji tragicznego zderzenia się dwóch pociągów pospiesznych na Centralnej Magistrali Kolejowej. Właśnie, będąc w centrum Chałupek (na skrzyżowaniu ulic z bocianim gniazdem na słupie energetycznym) należy skręcić na południe, by po 600 metrach – najpierw drogi asfaltowej, a następnie gruntowej – znaleźć się przy opisanym powyżej intencyjnym krzyżu (lecz, oczywiście nie w Bielsku Białej !). Żelazny i mocno zaniedbany – choć niegdyś pomalowany w biało-czerwone pasy – stoi na prawym poboczu leśnej drogi. Na nim mała metalowa tabliczka z patriotyczną sentencją: „ Młodzieży Polska patrz na ten krzyż. Legiony Polskie dźwigały go wzwyż, ponosząc rany i blizny dla naszej Ojczyzny” Jest to przeróbka dewizy znajdującej na Krzyżu Legionów ustawionym w latach 30. ub. w. na Przełęczy Pantyrskiej w Karpatach Wschodnich (Ukraina). Upamiętnia on przemarszu w październiku 1914 r. 2. Brygady Legionów z węgierskiego Zakarpacia na stronę polską (ówczesną Galicję) do walki z wojskami rosyjskimi, a drogę zbudowaną wtedy przez saperów polskiej brygady nazwano Drogą Legionów. Pierwotnie drewniany krzyż został w Chałupkach postawiony w 1863 roku – podobno na miejscu mogiły kosyniera, który poległ w czasie krwawej bitwy polskiego wojska pod wodzą Tadeusza Kościuszki z Rosjanami i Prusakami. Skierowany swą intencją do polskiej młodzieży może przypominać, aż trzy wielkie zdarzenia historyczne: najpierw czas Insurekcji Kościuszkowskiej i bitwy pod Szczekocinami w dniu 7 czerwca 1794 roku – której 220. rocznica właśnie się zbliża; następnie obchodzoną obecnie 150. rocznicę Powstania Styczniowego; i wreszcie czas 1. wojny światowej, która wykuła odrodzenie Polski m. in. poprzez Legiony Marszałka Piłsudskiego – a jej 100. rocznica wybuchu też już nie długo.
Centrum rynku w Mrzygłodzie (obecnie dzielnica Myszkowa) zdobi wzniosły pomnik. Poświęcony bitwie powstańczej z 1863 roku przedstawia dwóch powstańców osłaniających dumnie sztandar Polski. Pomnik ten został ufundowany w Mrzygłodzie w 70 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, czyli w 1933 roku. Jednak wówczas miał on zupełnie inny wygląd, bowiem stanowił go niewielki obelisk ze stylizowanym orłem i datą: 1863. Ustawiony na schodkowym postumencie nie przetrwał niemieckiej okupacji. Jednak po wojnie ustawiono na tym samym podeście nowy pomnik, już o obecnym wyglądzie. Był jednak problem z ustaleniem czasu w jakim miała miejsce powstańcza bitwa, którą upamiętniał pomnik. Pierwotnie bowiem na tablicy umieszczona była data: październik 1863 rok. Dopiero w 2005 roku umieszczono w czasie renowacji pomnika nową tablicę z datą: 1 marzec 1863 rok. Faktycznie w tym dniu doszło do bitwy w Mrzygłodzie kiedy to 200-osobowy oddział powstańców pod dowództwem pułkownika Teodora Cieszkowskiego został podstępnie – bo w nocy – zaatakowany przez dowiezione koleją duże siły rosyjskie. Mimo to powstańcy stoczyli zwycięsko walkę, po której wycofali się do Pieskowej Skały. Rosjanie natomiast podpalili miasteczko, które zostało mocno zniszczone. Kilku (podobno 7-miu) poległych wtedy powstańców spoczywa w przydrożnej mogile, którą można odszukać w Mrzygłodzie w zaułku ulic: Nadrzecznej i Romualda Traugutta – naczelnika powstania z 1863 roku. Niedawno przy mogile tej postawiono tablicę opisującą to Miejsce Pamięci. Także na wspomnianym już pomniku umieszczona została nowa tablica z inskrypcją: „Wdzięczni mieszkańcy w 150 rocznicę Powstania Styczniowego – Myszków 28 lutego 2013 r.”
W październiku 1863 roku wywiązała się jedna z ostatnich bitew powstańczych w naszym regionie, a mianowicie pod Mazówkami (w gminie Miedźno). Bitwa ta miała miejsce w dniu 3 października 1863 roku, a walczący w niej oddział sformowali mieszkańcy: Krzepic, Kłobucka, Kamyka, Połamańca, Rudy koło Wielunia, Dźbowa i okolicznych miejscowości. Dwoma plutonami powstańców dowodzili Jan Przybyłowicz i Konstanty Kraszewski (brat sławnego pisarza Józefa Ignacego). W walce poległo 12-tu powstańców, którzy zostali pochowani na cmentarzu parafialnym w Miedźnie. Pogrzeb, zgodnie z księgami parafialnymi, odbył się 15 października 1863 roku. Świadkami spisania aktów zgonu byli: sołtys Ostrowów Fabian Jarzębski i przedstawiciel samorządu w Miedźnie Michał Musiał. Mimo to nie ustrzeżono się błędnych decyzji – o czym szczegóły w następnym odcinku. Pojmany w bitwie Konstanty Kraszewski, został w dniu 12 października publicznie powieszony przez Rosjan w Dźbowie. Natomiast Jana Przybyłowicza powieszono w lutym 1864 roku w Częstochowie. Pierwotnie mogiła powstańców (po lewej stronie zabytkowej kaplicy) była usypanym z ziemi grobem, oznaczonym jedynie drewnianym krzyżem. W okresie międzywojennym wykonano jego cementową obudowę, a po wojnie postawiono obecny nagrobek z piaskowca z napisem: „Bohaterom poległym w Powstaniu Styczniowym 1863” Wreszcie w 140-tą rocznicę wybuchu powstania ustawiono przy mogile tablicę z nazwiskami poległych (w tym 3 – nierozpoznanych), natomiast na polu bitwy – pod Mazówkami – odsłonięto polny kamień z pamiątkową tablicą.
rok 2006 – Chałupki – rok 2013 Przeobrażenia cokołu pomnika powstańców styczniowych w Mrzygłodzie.
tekst i zdjęcia:
Andrzej Siwiński