Cztery lata temu pożegnaliśmy Zofię Rozanow, historyka sztuki, publicystkę, pedagoga, członka Polskiej Akademii Nauk, a przede wszystkim badaczkę dziejów sztuki klasztoru jasnogórskiego. Miała 85 lat. Ludzie, którzy zetknęli siĘ z Panią Zofią, zdawali sobie na ogół sprawę z tego, że były to spotkania, które się liczą. Była niekwestionowanym autorytetem na bazie zawodowego doświadczenia. Wielu osobom imponowała niebywałą wiedzą historyczną. Odznaczała się entuzjazmem i stałym wysiłkiem woli.
Niech ten krótki zarys Jej życia będzie sposobnością do złożenia podziękowań za dzieła, które stworzyła, którym poświęciła parę dziesiątków lat.
Zofia Paulina Rozanow, rocznik 1930, pochodziła z Polesia. Urodziła się w Prużanie. Wychowała się w atmosferze najgłębszego szacunku dla tradycji. W sposób szczególny pielęgnowała takie wartości, jak patriotyzm, prawdę i honor. Ojciec Zofii, Mikołaj Rozanow, kształcił się w Korpusie Kadetów w Pskowie, a następnie w Wyższej Szkole Inżynieryjnej w Petersburgu. W 1919 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Jako porucznik ułanów brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Od 1924 roku mieszkał w Prużanie i pracował jako urzędnik.
Po klęsce wrześniowej przedostał się do Armii Polskiej na Zachodzie. W stopniu kapitana odbył kampanię włoską. Matka, Paulina z Pacewiczów była córką znanego i cenionego lekarza, doktora Augustyna Pacewicza.
Tragiczne lata wojny Zofia przeżyła w Terespolu. Po jej zakończeniu wraz z mamą i młodszym bratem Sławomirem dotarli do Częstochowy. Pani Paulina podjęła pracę w szkole jako nauczycielka. Zamieszkali wówczas przy ul. Pułaskiego. W 1949 roku, po długiej nieobecności, spowodowanej komplikacjami i uciążliwościami wojennymi, do rodziny dołączył ojciec. Świadectwo maturalne Zofia uzyskała w 1950 roku w Gimnazjum i Liceum
„Nauka i Praca”. Po latach powie: „Uczennice wynosiły z tej szkoły nie tylko rzetelną, gruntowną wiedzę, ale również formację patriotyczno-religijną na całe życie. Jasna Góra była patronem i protektorem tej szkoły, dzięki temu rosłam i rozwijałam się w jej cieniu”. Po złożeniu egzaminów wstępnych, rozpoczęła studia w zakresie historii sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Badania nad architekturą Jasnej Góry podjęła dość wcześnie, będąc jeszcze studentką drugiego roku i uczyniła je później tematem swojej pracy magisterskiej. Dyplom obroniła w 1955 roku i zamieszkała w Warszawie, gdzie zatrudniła się w Bibliotece Narodowej w Zakładzie Rękopisów. „(…) Tym samym stało się dla niej rzeczywistością obcowanie, niemalże na co dzień z najcenniejszymi cymeliami w zbiorach polskich (…)”. Kolejnym etapem w życiu zawodowym Zofii, to lata spędzone w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
W 1968 roku na prośbę Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego, Zofia Rozanow wraz z Ewą Smulikowską rozpoczęły prace zarchiwizowania zabytków sztuki Jasnej Góry. Działania trwały ponad czterdzieści lat. Efektem tego ofiarnego zaangażowania (przy współpracy Ewy Smulikowskiej) są znamienite i obszerne publikacje, m.in.: Skarby kultury na Jasnej Górze oraz długo oczekiwany album Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura. Rzeźba. Malarstwo.
Zofia Rozanow nie szczędziła czasu i energii. Żyła zawsze przejęta twórczą myślą. Obok publikacji książkowych pozostawiła wiele artykułów naukowych i popularnonaukowych. Dotyczą one m.in. sanktuarium oraz Cudownego Obrazu. Jej aktywność nie tylko ograniczała się do pracy badawczej, literackiej i wydawniczej, ale przez wiele lat była również biegłą sądową z zakresu historii sztuki.
Swoją mądrość i przemyślenia, postanowiła przekazać młodym ludziom. Wykładała na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz w warszawskiej Akademii Teologii Katolickiej (obecnie Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego). Zajęcia z historii sztuki średniowiecznej i ikonografii chrześcijańskiej cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród studentów.
Pomimo słabnącego zdrowia, Zofia Rozanow nie rezygnowała z pracy. Na antenie Radia Jasna Góra, prowadziła cotygodniowe audycje pt.: „Tajemnice Świętej Twierdzy”. To była przyjemność słyszeć Jej piękną polszczyznę oraz treść wypowiadanych zdań. W ten sposób popularyzowała wiedzę związaną z Jasną Górą.
Była laureatką wielu ważnych i wyróżniających się nagród, m.in. w 2011 roku otrzymała nagrodę im. Karola Miarki. Zofia Rozanow pozostawiła nam oraz przyszłym pokoleniom wiele. Wykonała ogromną pracę. Wniosła także do codziennego życia, coś wyjątkowego, a mianowicie kulturę osobistą i intelektualną.
Zmarła 4 lipca 2015 roku. Uroczystości pogrzebowe i nabożeństwo żałobne po śmierci Zofii Rozanow odbyły się w Bazylice Jasnogórskiej. Pochowana została na cmentarzu Kule obok najbliższych.
„Zadaniem każdego człowieka jest być twórcą własnego życia. Człowiek ma uczynić z niego arcydzieło sztuki” – napisał św. Jan Paweł II.
Wybrane publikacje Zofii Rozanow:
Rozanow Z. – Muzyka w miniaturze polskiej. Kraków 1965
Rozanow Z. – Królewskie pamiątki na Jasnej Górze. Dary Wazów. Panorama Polska 1973, nr 1
( wspólnie z E. Smulikowską ).
Rozanow Z. – Skarby kultury na Jasnej Górze, wyd.I. Warszawa 1974, ( wyd. II. uzup. popr.
Warszawa 1979, wersja polska, angielska, włoska – wspólnie z E. Smulikowską)
Rozanow Z. – Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Seria Nowa, t.VI: Miasto Częstochowa, cz. I:
Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i Przedmieścia.Warszawa 1995 ( wspólnie
z E. Smulikowską )
Rozanow Z. – Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura. Rzeźba. Malarstwo. Katowice 2009
( wspólnie z E. Smulikowską ).
Rozanow Z. – Sekrety miniatur Kodeksu Baltazara Behema. Katowice 2017 ( wyd. pośmiertne ).
Przy pisaniu korzystałam:
Sętowski J. – Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny. Częstochowa 2005, s.257.
Smulikowska E. – Zofia Rozanow 1930-2015.Biuletyn Historii Sztuki 2015, nr 3, s. 545-549.
Wyszyńska A. – Dałam słowo Prymasowi …Niedziela 2011, nr 45, s. 32-33.
Fot. 1. Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska. Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura. Rzeźba. Malarstwo. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, Katowice 2009.
Fot. 2. Płyta nagrobna na cmentarzu Kule
Barbara Szymańska