Region Częstochowski, który rodził się od IX wieku nad brzegami górnej Warty – płynącej tutaj między Liswartą a górną Pilicą – znalazł się na wyjątkowym terenie. Było nim bowiem samo pogranicze między “starą” Polską, czyli Wielkopolską (ukształtowaną w wiekach IX i X) a “młodą” Polską, czyli Małopolską, która jako państwo Wiślan została przyłączona do państwa Piastów z końcem X w. Te dwie krainy “otoczyły” nasz region od zachodu przez północ po wschód. Natomiast od południa mieliśmy za sąsiedztwo krainę Śląską, która również w X w. została opanowana przez Mieszka I.
Region Częstochowski, który rodził się od IX wieku nad brzegami górnej Warty – płynącej tutaj między Liswartą a górną Pilicą – znalazł się na wyjątkowym terenie. Było nim bowiem samo pogranicze między “starą” Polską, czyli Wielkopolską (ukształtowaną w wiekach IX i X) a “młodą” Polską, czyli Małopolską, która jako państwo Wiślan została przyłączona do państwa Piastów z końcem X w. Te dwie krainy “otoczyły” nasz region od zachodu przez północ po wschód. Natomiast od południa mieliśmy za sąsiedztwo krainę Śląską, która również w X w. została opanowana przez Mieszka I.
Ten styk granic między Wielkopolską, Małopolską i Śląskiem znalazł również swoje odbicie w podziale kościelnym. Gdy w roku 1000 ustalano na soborze gnieźnieńskim granice biskupstw, również i w tym przypadku region nasz spotkał podział na przynależność do dwóch diecezji. Obszar po prawej (południowej) stronie granicy wytyczonej najpierw przez końcowy odcinek biegu Liswarty (od Krzepic po Wąsosz), a następnie wzdłuż miast: Mykanów, Mstów, Garnek, Dąbrowa Zielona, Koniecpol i Maluszyn znalazł się w diecezji krakowskiej, a obszar po przeciwnej stronie tej granicy (północnej) znalazł się w archidiecezji gnieźnieńskiej. Natomiast od strony Śląska późniejsza Ziemia Częstochowska graniczy wtedy z diecezją wrocławską. Tak to trwało do czasów zakończenia wojen napoleońskich, kiedy w roku 1818 nastąpił nowy podział diecezji dostosowany do nowej sytuacji politycznej w Polsce okupowanej przez zaborców.
Region nasz został podzielony między nowo powstałą diecezję krakowsko-kielecką oraz istniejącą już od roku 1123 diecezję kujawską we Włocławsku. Granicę między tymi diecezjami wyznaczała teraz linia utworzona przez parafie w miejscowościach: Przystajń, Truskolasy, Biała, Poczesna, Żuraw i Przyrów. Parafie te, jak i obszar na północ od nich, należały teraz do biskupstwa we Włocławku, a pozostały teren (południowy) do krakowsko-kieleckiego. Ten stan rzeczy przetrwał do roku 1925, kiedy to decyzją papieża Piusa XI powstała diecezja częstochowska.
Jej pierwszym ordynariuszem został ks. dr Teodor Kubina (dotychczasowy proboszcz parafii N. M. Panny w Katowicach), który dopiero rok póżniej został konsekrowany na biskupa przez metropolitę krakowskiego, senatora II RP, księcia Adama Sapiechę (na Jasnej Górze 2 lutego 1926 r.). Biskup T. Kubina pełnił swe obowiązki przez 25 lat, umierając w 11 dniu po swym jubileuszu (13. 02. 1951). W roku 1992 decyzją Jana Pawła II diecezja częstochowska podniesiona została do rangi archidiecezji, przy jednoczesnej zmianie jej zasięgu. Z dotychczasowych 46 dekanatów pozostało tylko 31 – skupiających 281 parafii, a pozostałe przeszły do sąsiednich diecezji (np. sosnowieckiej). Obszar nowej archidiecezji nie pokrywał się także z terenem istniejącego wówczas województwa częstochowskiego (w latach 1975-98). Niektóre dekanaty wybiegały poza jego granice, a z kolei znalazły się w nim parafie z innych diecezji: kieleckiej, gliwickiej i opolskiej. Ponadto ordynariusz arcybiskup Stanisław Nowak, kierujący diecezją już od 20 lat (jubileusz 26 listopada 2004 r.) powołał też nowe parafie, jak np. w r. 1998 w dzielnicy Raków pod wezwaniem św. Melchiora Grodzieckiego, której tymczasową, nowo zbudowaną kaplicę poświęcił osobiście 1 stycznia 2004 r.
ANDRZEJ SIWIŃSKI