Legioniści Józefa Piłsudskiego w roku 1914 śpiewali taką oto pieśń: „Jak skończym z Mikołą, pójdziem na Wilhelma odbić Wielkopolskę co ją dławi szelma, co zrobimy z trzecim diabli o tym wiedzą, może nam jaskółki przelotne powiedzą”. Co ciekawe piosenka ta w listopadzie 1918 r. wyglądała jak spełniające się proroctwo.
Imperium Rosyjskie Mikołaja II upadło, pogrążając w morzu krwi tak naród, jak i władcę i jego najbliższą rodzinę, Cesarstwo Austro-Węgierskie Karola I znikło (częścią Galicji z Krakowem i południową częścią Królestwa Polskiego zarządzała powstała w Krakowie 31 października 1918 r. Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego z Wincentym Witosem na czele), tylko Wilhelm II jeszcze trwał. Do kiedy, zadawano sobie to pytanie 1 listopada 1918 r. Wiedziano powszechnie, że Niemcy muszą przyjąć warunki kapitulacji podyktowane przez aliantów, tylko osoba cesarza i jego przeżycie było walką polityki niemieckiej. Jeszcze 5 listopada 1918 r. cesarz Wilhelm II zadeklarował: „urząd cesarza jest do dyspozycji narodu”. Nie było to już potrzebne, 9 listopada 1918 r. cesarz Wilhelm II abdykował, Cesarstwo Niemieckie upadło, Niemcy pogrążyły się w wewnętrznych niepokojach rewolucyjnych.
Inne pytanie zadawano sobie w Królestwie Polskim. Do kiedy trwać będzie okupacja niemiecka. 9 listopada 1918 r. kanclerz jeszcze Cesarstwa Niemieckiego Maksymilian książe Badeński poinformował: „z dniem 1 grudnia 1918 r. zarząd kraju (to jest okupowanej przez Niemców części Królestwa Polskiego) oddać rządowi polskiemu”. Jednak zaburzenia w Niemczech przyspieszyły bieg wydarzeń. Rząd niemiecki zmuszony został do uwolnienia z cytadeli w Magdeburgu 8 listopada 1918 r. (tłum już szedł do cytadeli by stamtąd uwolnić więźniów) Komendanta Józefa Piłsudskiego i płk Kazimierza Sosnkowskiego. Niemcy słusznie podejrzewali, że więziony Komendant będzie symbolem i przywódcą walki, obojętnie czy z rządem cesarskim czy republikańskim. Obawiano się też i nie bez podstaw, że więzień z Magdeburga poprowadzi rewolucję do Berlina. W związku z tym lepiej było się pozbyć z Niemiec obu więzionych oficerów. O 7 rano, 10 listopada 1918 r. przybyli oni do Warszawy. Już dzień później, 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna przekazała Komendantowi władzę nad wojskiem, a 14 listopada 1918 r. sama się rozwiązała przekazując władzę Józefowi Piłsudskiemu. W dniu 14 listopada 1918 r. Naczelny Dowódca Wojsk Polskich Józef Piłsudski powierzył misję sformowania rządu Ignacemu Daszyńskiemu z Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej. 16 listopada 1918 r. Józef Piłsudski powiadomił mocarstwa o istnieniu Polskiego Państwa Niepodległego. Spełniło się marzenie czterech pokoleń Polaków o Ojczyźnie Wolnej. Wobec braku poparcia ze strony ugrupowań politycznych dla Ignacego Daszyńskiego, 17 listopada 1918 r. Józef Piłsudski powierzył misję sformowania rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu z Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej. 22 listopada 1918 r. Józef Piłsudski powołał dekretem urząd Tymczasowego Naczelnika Republiki Polskiej-najwyższego przedstawicielstwa państwa polskiego. Nowo powstałe państwo polskie posiadało więc swoje władze naczelne. 23 listopada 1918 r. rząd Jędrzeja Moraczewskiego wprowadził dekretem najważniejszą reformę: 8-godzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy, a 28 listopada 1918 r. ordynację wyborczą do Sejmu Ustawodawczego. Po 88 latach, czyli po 1831 r., w stolicy państwa, Warszawie, miało obradować zgromadzenie ustawodawcze Wolnej Polski. Należy jeszcze wspomnieć o wszechwładnym, jeszcze niedawno, generał gubernatorze warszawskim z lat 1915-1918 gen. płk Hansie Hartwigu von Beselerze. Został on internowany w Belwederze, następnie 17 listopada 1918 r., przewieziono go na statek „Goniec”, przepływając przez Płock i Włocławek, został wysadzony na granicy polsko-niemieckiej. Były już gubernator ze łzami w oczach dziękował oficerom polskim i załodze statku za przewiezienie do swojej Ojczyzny.
Nie istniała jeszcze niepodległa Polska, nie było jej władz, armia dopiero się organizowała a już w obronie Ojczyzny trzeba było stawać zbrojnie. 1 listopada 1918 r. stolicę Galicji, Lwów, zajęli Ukraińcy, pomagali im lwowscy Żydzi. Na szczególną uwagę zasługiwały dzieci broniące swojego miasta, „Orlęta Lwowskie”, najmłodszy uczestnik obrony liczył 9 lat, 13-letni Antoś Petrykiewicz otrzymał z rąk ppłk Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego krzyż Virtuti Militari. W walce brały też udział kobiety, poległo ich szesnaście. 5 listopada 1918 r. w obronie Lwowa zginął 19-letni Stefan Stetkiewicz, częstochowski harcerz, uczeń Akademii Rolniczej w Dublanach. 17 listopada 1918 r., Naczelny Dowódca Wojsk Polskich Józef Piłsudski, wydał rozporządzenie o wysłaniu odpowiednich posiłków wojskowych w postaci armii „Wschód” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego, Lwów został odbity z rąk Ukraińców 22 listopada 1918 r.
Dokończenie na str. 8/II
Dokończenie Se str. 7/I
Do Niepodległej – Wolna Polska – listopad 1918 r.
O wiele gorsza była sytuacja w mniejszych miastach i na wsi w Galicji Wschodniej. Gromady wyrostków wprost śpiewały pod oknami Polaków: „budewo lachiw ryzawi”, ich ojcowie strzelali w okna plebani księży rzymskokatolickich, nie wypuszczając duchownych za drzwi plebani, dochodziło do masowych zbrodni dokonanych przez Ukraińców na Polakach. W obronie Lwowa 24 listopada 1918 r. wyjechała grupa ochotników z Częstochowy. Miejscem koncentracji był Kraków, stamtąd ochotnicy wyjeżdżali jako żołnierze na front ukraiński. Pewnego rodzaju uspokojeniem sytuacji było zdobycie przez Wojsko Polskie 30 listopada 1918 r. Włodzimierza Wołyńskiego i Chyrowa.
Dla Częstochowy już początek listopada 1918 r. był niesamowity. 4 listopada 1918 r. major Józef Klettinger wraz z swoim 8-osobowym oddziałem zakończył okupację Jasnej Góry i przekazał ją polskiemu oddziałowi wojskowemu pod dowództwem ppor. Artura Wiśniewskiego. Rozdano zapasy we sklepu żywnościowego mieszkańcom klasztoru, niedoręczone listy przekazano władzom zakonnym. Załoga okupująca klasztor wyjechała do austriackiej części nieistniejącego już państwa. Na Jasnej Górze byli polscy żołnierze a z wieży klasztoru powiewały polskie biało-czerwone flagi. To denerwowało Niemców i przypominało, że mieszkańcy Częstochowy długo okupacji niemieckiej znosić nie będą. Po tygodniu, w wyniku dwudniowych walk, 12 listopada 1918 r. Częstochowa była wolna. Można było być gospodarzem we własnej Ojczyźnie. Po walce nastąpić musiała normalizacja. Władze wojskowe w dniu 17 listopada 1918 r. zakazały istnienia zbrojnych organizacji i przekazanie przez nich posiadanej broni, 22 listopada 1918 r. odwołano młodzież częstochowskich szkół średnich, która w decydujący sposób przyczyniła się do wyzwolenia miasta, z patrolowania ulic miasta.
Ze strony władz miejskich początkowo ważnym problemem było samo istnienie legalnych władz. Należy pamiętać, że Rada Miejska Częstochowy była wybrana w 1917 roku podczas okupacji niemieckiej, nic więc dziwnego, że niektórzy radni miasta Częstochowy nie chcieli sprawować funkcji radnego. Z pomocą funkcjonującym władzom przyszło rozporządzenie kierownika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Stanisława Ustyanowskiego, z 15 listopada 1918 r., który zdecydował o pozostawieniu dotychczasowych władz miejskich i spolszczeniu ich w razie konieczności. Ministerstwo zaleciło też dbałość nad całością majątku miejskiego i bezpieczeństwo miasta. Najważniejszym problemem w listopadzie 1918 r. było zapewnienie opału i żywności mieszkańcom. Dzięki ministrowi aprowizacji Antoniemu Minkiewiczowi do Częstochowy przewieziono 24 listopada 1918 r. wagon kartofli. W sprawie węgla wysłano delegatów do Sosnowca, do Częstochowy przybyło 10 wagonów. 28 listopada 1918 r. rozpoczęto wydawanie węgla dla mieszkańców. Rozwozić miano ten węgiel samochodami ciężarowymi, ale brakło benzyny. Najważniejsze potrzeby mieszkańców Częstochowy były więc zapewnione.
Można było myśleć o Bożym Narodzeniu roku 1918 w Wolnej Polsce.
fot. Pierwsze dni wolności w Częstochowie
Archiwum Państwowe w Częstochowie
Robert Sikorski