W październiku 2024 roku obchodziliśmy 100-lecie sprowadzenia do Polski prochów Henryka Sienkiewicza. Wybitny pisarz i wielki polski patriota był związany z Częstochową i Jasną Górą – literacko i biograficznie. Odwiedzał mieszkającą tu siostrę Zofię z Sienkiewiczów Sienkiewiczową (zm. 12 lipca 1903 r., jej grób znajduje się na cmentarzu Kule, w kwaterze 12), jak również przyjaciela malarza Mateusza Mączyńskiego. Częstochowianie kochali pisarza, co szczodrze mu okazywali.
W liście z 14 grudnia 1898 roku Sienkiewicz dziękował przeorowi Jasnej Góry Euzebiuszowi Rejmanowi za ofiarowaną mu kulę szwedzką z czasów oblężenia klasztoru – pisarz wstawił się u księcia Aleksandra Imeretyńskiego w sprawie wykwaterowania żołnierzy rosyjskich i wojsko opuściło Jasną Górę w 1898. Ponadto Sienkiewicz stał na czele komitetu powołanego do wystroju architektonicznego wałów jasnogórskich. W 1900 paulini przyznali mu honorowy tytuł współbrata, wpisując go do „Księgi najdostojniejszych”.
8 grudnia 1903 roku literat przybył do Częstochowy w ramach tzw. Kasy Literackiej organizującej cykl prelekcji na rzecz ofiar powodzi. Przyjechał pociągiem wraz z I. Balińskim, H. Radziszewskim i W. Lewickim. Na dworcu witany był przez licznie zgromadzonych mieszkańców. W tutejszym teatrze zaprezentował nowelę „Dwie łąki”, za co publiczność nagrodziła go owacją na stojąco. Nazajutrz zwiedził sanktuarium jasnogórskie, uwieczniając się w „Pamiętniku wpisów zwiedzających skarbiec”. W 1906 „Dziennik Częstochowski” wydrukował podpisaną przez Sienkiewicza odezwę zatytułowaną „Uczcijmy pamięć Konstytucji Trzeciego Maja”, propagującą idee Macierzy Szkolnej. Ostatni raz odwiedził nasze miasto w 1914 roku, wygłaszając odczyt na rzecz powodzian w sali Straży Ogniowej Ochotniczej. W 1915 „Goniec Częstochowski” wydrukował otrzymany od pisarza tekst zatytułowany „Do ludów ucywilizowanych”. Pisarz przesłał w maju 1915 z Vevey na ręce doktora Władysława Biegańskiego 10 tys. marek jako wsparcie dla kuchni Doraźnej Pomocy.
Henryk Sienkiewicz zmarł 15 listopada 1915 r. w Szwajcarii. Z powodu I wojny światowej nie dało się sprowadzić zwłok do kraju. Został pochowany w Vevey i dopiero w 1924 r. trumnę z prochami sprowadzono do Polski. 21 października specjalny pociąg wiózł ją przez Lozannę, Berno, Zurych, Innsbruck, Wiedeń, Pragę, Pardubice i Ołomuniec. Wszędzie organizowano uroczystości ku czci laureata Nagrody Nobla. Granicę polską skład przekroczył nad ranem 24 października w Piotrowicach na Śląsku Cieszyńskim. Do Częstochowy pociąg dotarł o godz. 14.45, zatrzymując się przy peronie 1. I tak jak w 1903 roku, i wówczas Henryka Sienkiewicza witały tłumy. Trumnę wyniesiono z wagonu i złożono do konnego karawanu. Wielotysięczny kondukt przejechał Aleją Najświętszej Maryi Panny pod Jasną Górę. Tuż za nim szedł syn pisarza Henryk Józef Sienkiewicz. Obecni byli przedstawiciele rządu, Kościoła, władz lokalnych, Wojska Polskiego, przeróżnych organizacji i stowarzyszeń. Wszędzie widać było biało-czerwone flagi. Przed szczytem trumnę ustawiono na wysokim katafalku.
W uroczystościach na błoniach wzięło udział 150 tys. osób. Znamienne słowa wypowiedział wówczas przeor o. Wacław Markiewicz: „Gdy patrzymy okiem ducha na ten pośmiertny Jego powrót do kraju (…), widzimy, iż to nie żałobny, lecz tryumfalny pochód, iż to królewskie przyjęcie, jakie mu zgotowano”.
Następnie kondukt powrócił na dworzec. Pociąg ruszył o godz. 17.35 i przez Radomsko, Piotrków Trybunalski oraz Skierniewice dotarł do Warszawy.
Trzy dni po śmierci Sienkiewicza, 18 listopada 1915 roku odbyło się specjalne posiedzenie Rady Miejskiej w Częstochowie poświęcone jego zasługom dla kraju (przemawiali prezydent Józef Marczewski oraz ks. Marian Fulman). Radni postanowili, że imieniem Sienkiewicza zostaną nazwane aleja między Parkami 3 Maja i Stanisława Staszica oraz gimnazjum męskie Towarzystwa Opieki Szkolnej subsydiowane przez miasto, dzisiaj IV Liceum Ogólnokształcącym również z nim jako patronem w nazwie. Przed szkołą stoi pomnik pisarza według projektu Stefana Policińskiego. W 1969 w Sali Rycerskiej na Jasnej Górze umieszczona została tablica poświęcona pamięci pisarza, członka konfraterni paulinów, a w 1986 w budynku Wyższej Szkoły Pedagogicznej (dziś Uniwersytetu im. Jana Długosza) przy ul. Armii Krajowej 13/15 wmurowano tablicę ku czci autora „Potopu”.
Nagroda Nobla
10 grudnia 1905 roku podczas uroczystości w Sztokholmie Henryk Sienkiewicz odebrał Literacką Nagrodę Nobla, którą Akademia Szwedzka przyznała mu 9 listopada 1905 roku w dziedzinie literatury „z uwagi na jego wspaniałe zasługi jako pisarza epickiego”.
Wśród konkurentów byli: Lew Tołstoj, Eliza Orzeszkowa, Rudyard Kipling, Selma Lagerlöf. Kandydatura Sienkiewicza pojawiła się po raz pierwszy w 1900 roku. Wtedy spóźniono się z opracowaniem opinii o polskim powieściopisarzu i nagrodę otrzymał francuski poeta Sully Prudhomme. Na liście pretendentów do nagrody Nobla nazwisko Sienkiewicza pojawiało się również w następnych latach.
UG
Źródło: Encyklopedia Częstochowy, Andrzej Kuśnierczyk
Zdjęcie główne – Pomnik Henryka Sienkiewicza w Częstochowie
Zdjęcia z przybycia prochów Henryka Sienkiewicza do Częstochowy, 24 października 1924 r., fot. Archiwum Antykwarii Niezależna Zbigniewa Biernackiego
