CIEKAWOSTKI HISTORYCZNE. Niepamiętana pionierka motoryzacji

5 sierpnia 1888 roku był przełomowym dniem w dziejach motoryzacji. Tego dnia konstrukcja zwana automobilem została pierwszy raz użyta w podróży i to nie przez konstruktora, a przez jego żonę. Dotychczasowe wyobrażenie automobilu, którym nie dało się przejechać większej odległości zostało zmienione w pamięci dzięki Berthcie Benz, którą rzadko wymienia się wśród imion innych pionierów motoryzacji.

Bertha Benz urodziła się 3 maja 1849 roku w Pforzheim (Wielkie Księstwo Badenii), w zamożnej rodzinie. Jej rodzicami byli Karl Friedrich Ringer i Auguste Friederike. Właściwe imię i nazwisko brzmiało Cäcilie Bertha Ringer. Przed ślubem z Carlem, jako narzeczona, Bertha pomagała mu finansowo, dzięki czemu Carl mógł konstruować automobil. Niestety po ślubie, który miał miejsce 20 czerwca 1872 roku, według prawa niemieckiego, utraciła możliwość pomocy finansowej dla swojego małżonka. Później Carl przeniósł się do przedsiębiorstwa produkcyjnego Benz & Cie, nadal jednak wykorzystywał posag Berthy jako wsparcie finansowe. Wspólnie doczekali się pięciorga dzieci: Eugena (1873–1958), Richarda (1874–1955), Clary (1877–1968), Thildy (1882–1974) i Ellen (1890–1973).

W 1885 roku Carl zakończył swoje prace nad automobilem. Z początku powóz nie był zbyt wytrzymały. Jego technik-pomocnik zazwyczaj rozbijał pierwsze modele o warsztat. Bertha chciała, aby jej mąż po podobnych porażkach zrozumiał, że po wprowadzeniu drobnych poprawek jego wynalazek może być bardzo pomocny w przemieszczaniu się. Przyczyniła się również do projektowania Motorwagen, dodając izolację przewodów i wynalazła skórzane klocki hamulcowe, które uzupełniały drewniane hamulce, gdyby zawiodły. Zidentyfikowała kilka kluczowych obszarów możliwości, np. projekt przewodu paliwowego – który Carl później ulepszył. Oprócz swojego wkładu w projekt maszyny, Bertha pomogła sfinansować rozwój Motorwagenu. Niestety jako kobieta zamężna nie mogła mieć prawa patentowego, zgodnie z ówczesnym prawem.
3 lipca 1886 roku Carl zaprezentował Patent – Motorwagen – publiczności w Mannheim. W ciągu dekady wyprodukowano 25 takich pojazdów. Model I był oryginalnym i opatentowanym pierwszym samochodem silnikowym na świecie. Model II został zmieniony na czterokołowiec dla celów testowych, co czyni go jedynym egzemplarzem. Pierwszym opatentowanym samochodem silnikowym, sprzedawanym w małych seriach, był Model III. Miał napędzane tylne koła ze stalowym pierścieniem i pełną gumą oraz sterowane przednie koło. Klienci mieli do wyboru opcje, np. rozmieszczenie siedzeń i składany blat.
Bertha w ramach nie tylko testu maszyny męża, ale również jego promocji, odbyła 5 sierpnia 1888 roku wraz z dwójką synów – Richardem i Eugenem – pierwszą podróż. Bez pozwolenia władz oraz męża pojechała z Mannheim odwiedzić rodziców w rodzinnym Pforzheim. Jej podróż wywołała sensację. Ludzie byli przerażeni, bowiem powozy zawsze były konne. Widok pędzącej kobiety z dziećmi wywoływał objawy paniki połączonej z częstymi modlitwami. W trakcie drogi automobil zepsuł się parę razy. Raz zabrakło paliwa, którym była ligroina (benzyna ciężka), którą można było dostać tylko w aptece. Pojazd przejeżdżał wtedy przez miejscowość Wiesloch. Z początku aptekarz nie mógł uwierzyć, że ligroina jest jej potrzebna do powozu, a nie do odbarwienia plam z jej brudnej sukienki. Mieszkańcy podzielili się na, co prawda mniejszą, grupę zwolenników pomysłu automobilu i przeciwników, mówiących o tym wydarzeniu tak – „Córa szatana prowadząca diabelski pojazd, tryskający kłębami dymu i ognia”. Obecnie przy aptece, w której Bertha kupiła ligroinę, znajduje się tabliczka, na której jest napisane, że jest to pierwsza stacja benzynowa na świecie.
W trakcie przejażdżki musiała wyczyścić zablokowany przewód paliwowy, do czego użyła szpilki z kapelusza, a podwiązka posłużyła jej jako materiał izolacyjny. W pewnym momencie kowal musiał pomóc Berthcie naprawić łańcuch. Drewniane hamulce po czasie zaczęły zawodzić, więc Benz odwiedziła szewca, który założył skórę na klocki hamulcowe, co stanowiło pierwszą parę okładzin na nie. Aby chłodzić silnik, zastosowano układ chłodzenia wyparnego. Dwa biegi, które posiadał samochód, nie wystarczały do pokonywania wzniesień, przez co Eugen i Richard często musieli pchać pojazd. Benz dotarła do Pforzheim nieco po zmroku i wysłała telegram powiadamiający męża o udanej podróży. Pojechała z powrotem do Mannheim kilka dni później.
Droga z Mannheim do Pforzheim wynosiła około 106 kilometrów. Podróż Berthy spotkała się z dużym rozgłosem, tak jak to planowała. Jazda była przełomowym momentem w technicznym rozwoju samochodu. Carl wprowadził kilka ulepszeń po doświadczeniach swojej żony. Zdała relację ze wszystkiego, co miało miejsce po drodze i przedstawiła ważne sugestie co do naprawy usterek, np. wprowadzenie dodatkowego przełożenia do pokonywania wzniesień i okładzin hamulcowych poprawiających skuteczność hamowania. Jej podróż pokazała rozwijającemu się przemysłowi motoryzacyjnemu, że jazdy próbne są niezbędne dla ich działalności i sprawdzenia stanu samochodu.
Dzięki swojej żonie Carl uwierzył w swój wynalazek i w 1889 roku zaprezentował swój pojazd na targach w Paryżu, co jednak nie przyniosło nowych klientów. O niską sprzedaż swojego wynalazku Benz obwiniał zły stan dróg, który uniemożliwiał komfortową jazdę. Skupił się wtedy na budowie czterokołowego pojazdu, bardziej wytrzymałego niż trójkołowy, na którym jechała Bertha, o napędzie spalinowym. Największą trudnością było zbudowanie odpowiedniego układu kierowniczego, który Carl opracował w latach 1892–1893 i opatentował jako „Wagenlenkvorrichtung mit tangential zu den Rädern zu stellenden Lenkkreisen”. Ulepszył również m.in. elektryczną świecę zapłonową, gaźnik, chłodnicę i zwiększył moc silnika.
Rosnąca produkcja Benz & Cie Rheinische Gasmotorenfabrik wymagała coraz większych nakładów. W 1899 roku została przekształcona w spółkę, w której Benz miał jedną trzecią udziałów. W 1900 roku firma produkowała 603 różne samochody, od osobowych po wyścigowe. W 1903 roku w przedsiębiorstwie doszło do konfliktu. Benz wycofał się i przeniósł do Ladenburga, gdzie razem z synami założył w 1906 roku firmę Benz Söhne. Przedsiębiorstwo po połączeniu w roku 1926 ze spółką Daimler-Motoren-Gesellschaft przekształciła się w spółkę akcyjną Daimler-Benz AG. Carl Benz zmarł w wieku 84 lat, 4 kwietnia 1929 roku w Ladenburgu.
Jego żona żyła jeszcze 18 lat po jego śmierci. W 95. urodziny (3 maja 1944 roku) odebrała honorowy doktorat uniwersytetu w Karlsruhe. Dwa dni później zmarła w Ladenburgu, 5 maja 1944 roku. Można powiedzieć, że w ostatnim momencie została wyróżniona za swój szalony i przełomowy pomysł, który przyczynił się do rozwoju motoryzacji.
Wyścig Bertha Benz Challenge, wpisany został w ramach uroczystości Automobile Summer 2011 roku, dużej oficjalnej niemieckiej imprezy, upamiętniającej wynalezienie samochodu przez Carla Benza. Odbyła się ona na Bertha Benz Memorial Route w dniach 10 i 11 we wrześniu 2011 roku. Był to widoczny na całym świecie sygnał dla nowych przełomów w motoryzacji i otwarty tylko dla zrównoważonej mobilności — zorientowanych na przyszłość pojazdów z alternatywnymi układami napędowymi, np. pojazdów hybrydowych i elektrycznych, napędzanych wodorem i ogniwami paliwowymi oraz innych niezwykle ekonomicznych pojazdów. Mottem jest „Bertha Benz Challenge – Zmodernizowana mobilność na najstarszej drodze samochodowej świata”. 25 stycznia 2011 roku Deutsche Welle (DW-TV) wyemitowała na całym świecie w swojej serii Made in Germany telewizyjny film dokumentalny o wynalezieniu samochodu przez Carla Benza, podkreślając istotną rolę jego żony – Berthy Benz. Dotyczy to nie tylko historii samochodu, ale także jego przyszłości, pokazanej przez Bertha Benz Challenge w dniach 10 i 11 września 2011 roku. Film dokumentalny „The Car is Born”, wyprodukowany przez Ulli Kampelmann, skupiał się na pierwszej podróży samochodem Berthy Benz. W 2011 roku powstał film telewizyjny o życiu Carla i Berthy Benz, zatytułowany „Carl & Bertha”, którego premiera odbyła się 11 maja. Zwiastun filmu i specjalny program „making of” zostały opublikowane na platformie YouTube.
Z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet 8 marca 2019 roku firma Daimler zamówiła czterominutowy film reklamowy przedstawiającą fragmenty podróży Berthy Benz w 1888 roku. Reklama została stworzona przez berlińską agencję reklamową Antoni (wiodąca europejska agencja Mercedes-Benz) i wyreżyserowana przez Sebastiana Strassera za pośrednictwem jego firmy produkcyjnej Anorak Film.

Bertha Benz to pionierka i matka motoryzacji. Gdyby nie jej pomysł, prawdopodobnie wynalazek Carla Benza dalej służyłby do rozbijania warsztatu, a nie do podróży. 5 sierpnia 2023 roku minie 135 lat od nowatorskiej jazdy automobilem, a my dalej używamy jej pomysłu w zmodernizowanej formie. Większość z nas nie wyobraża sobie podróży za pomocą pojazdu ciągniętego przez konie, aby dojechać do pracy lub szkoły. Aktualnie samochody stanowią podstawę w przemieszczaniu się, lecz nikt nie mówi o pionierce wykorzystania pojazdu w celu dotarcia do jakiegoś miejsca. „Bez wątpienia motoryzacja jest kobietą i ma twarz Berthy Benz”.

Oliwia Kurzacz