Wartą przypomnienia
postacią jest Antoni
Gmachowski księgarz,
wydawca, nauczyciel. Przez
wiele lat tworzył historię
Częstochowy. Był znanym
działaczem społecznym,
człowiekiem któremu losy
miasta nie były obojętne.
W styczniu br. minęła sto dwudziesta trzecia rocznica
jego urodzin. Na świat przyszedł w 1892 roku w miejscowości
Golina ( pow. koniński ). Z wykształcenia był pedagogiem.
Jako młody człowiek osiadł w Częstochowie, gdzie przez kilka
lat był wykładowcą w Państwowym Seminarium Nauczycielskim.
Mając dwadzieścia pięć lat założył księgarnię przy Al.
Najświętszej Maryi Panny 39, a także wypożyczalnię książek,
liczącą około trzech tysięcy tomów. Księgarnia oferowała
podręczniki szkolne, prace pedagogiczne i literaturę piękną.
Wiadomo, że poprzez książkę włączamy się do kultury
narodowej i ogólnoludzkiej. Życiem Antoniego Gmachowskiego
kierowało właśnie ogromne zamiłowanie do książek i
literatury. Wszystko, co czynił, czynił z pasją. Od 1922 roku
z dużym zaangażowaniem rozpoczął w Częstochowie działalność
wydawniczą. Wystąpił z inicjatywą wydania dzieł pisarzy
polskich m.in: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Józefa
Korzeniowskiego. Ponadto jego nakładem ukazały się również
„Myśli i aforyzmy o etyce lekarskiej” doktora Władysława
Biegańskiego oraz „Zaklęty dwór” Walerego Łozińskiego.
Po kilku latach intensywnej pracy, okres załamania
gospodarczego nie ominął także działalności Gmachowskiego.
Zamknął wtedy księgarnię i wydawnictwo. Mimo dużych problemów
finansowych już w 1933 roku powrócił do pracy. We własnym
mieszkaniu przy ul. Dąbrowskiego 59 założył firmę wydawniczą
„Antoni Gmachowski i S-ka”. Specjalizował się wówczas w
wydawaniu książek dla dzieci.
Dużym jego osiągnięciem, pod koniec lat trzydziestych, było
ukazanie się wielotomowej edycji „Pism” Romana Dmowskiego.
Wśród wielu swoich działań – nie zaniedbywał obowiązków w
Towarzystwie Oświaty Narodowej, którego był prezesem. Głównym
celem działalności Towarzystwa było szerzenie wśród ludzi
miłości do Ojczyzny. „Kurier Codzienny” z 30 marca 1927 roku
pisał: „Kto miał możność być świadkiem, wzruszających scen
podczas odgrywania dla ludu przedstawień teatralnych,
ilustrujących wydarzenia historyczne w rodzaju „Kościuszko
pod Racławicami”, ten pierwszy stanie do pracy w Towarzystwie
Oświaty Narodowej, która za pomocą odpowiednio przygotowanej
propagandy podniesie ducha patryjotyzmu.”
Był też członkiem zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
oraz należał do Stowarzyszenia Kupców Polskich.
30 marca 1940 roku Antoni Gmachowski został
aresztowany przez Niemców. Zginął
12 kwietnia 1942 roku w obozie koncentracyjnym w Dachau.
Kurier Codzienny 1927, nr 72. s.2
Sętowski J. Cmentarz św. Rocha w Częstochowie. Przewodnik
biograficzny.
Zwolińscy E.M. Słownik biograf. regionu częst., t.1
Fot. 1. W zbiorach Biblioteki Publicznej im. Władysława
Biegańskiego zachował się VIII Tom
„Pism” Romana Dmowskiego pt. „Przewrót”, wydany przez
„Antoni Gmachowski i S-ka”
w 1938 roku.
Barbara Szymańska