Przewlekła białaczka limfocytowa (z ang. chronic lymphocytic leukemia – CLL) jest najczęstszym typem białaczki występującej u osób dorosłych i stanowi około 25-30% wszystkich rodzajów białaczek. Rocznie na świecie jest przyczyną 75 000 zgonów. W Polsce każdego roku odnotowuje się około 1500 nowych zachorowań. Niestety większość z nich wykrywana jest nadal przypadkowo.
Ogólna częstotliwość występowania CLL wynosi około 3 przypadki na 100 tys. osób. CLL występuje dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Są to głównie osoby starsze, średnia wieku pacjentów w momencie rozpoznania to 72 lata , co znacznie ogranicza możliwości terapeutyczne chociażby ze względu na choroby współistniejące. Przyczyny CLL pozostają w dużej mierze nieznane. Badania naukowe potwierdzają niektóre z czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów złośliwych, tj. czynniki genetyczne, zaburzenia układu odpornościowego oraz zakażenia wirusowe. Czynniki genetyczne sprawiają, że w niektórych rodzinach można wskazać większą skłonność do zachorowania na CLL.
Przewlekła białaczka limfocytowa jest chorobą o utajonym przebiegu.
U 70% pacjentów CLL przebiega bezobjawowo i wykrywana jest przypadkowo podczas rutynowych kontroli morfologii krwi (podwyższony poziom leukocytów we krwi, mała liczba czerwonych krwinek). Jedynie u 30% chorych obserwuje się objawy choroby w momencie jej rozpoznania. Pierwszymi klinicznymi symptomami choroby mogą być objawy ogólne (utrata ponad 10% masy ciała w ciągu 6 miesięcy, podwyższona temperatura ciała bez cech infekcji i utrzymująca się dłużej niż 2 tygodnie, osłabienie). Dolegliwości te narastają wraz z postępem choroby.
CLL charakteryzuje się nagromadzeniem niedojrzałych czynnościowo krwinek białych (limfocytów) w szpiku, we krwi, w węzłach chłonnych, śledzionie i innych narządach. We krwi występują dwa rodzaje limfocytów: limfocyty B i T. Limfocyty typu B to komórki układu odpornościowego odpowiedzialne za wytwarzanie przeciwciał. Około 95% przypadków CLL wywodzi się z linii limfocytów B. Niedojrzałe czynnościowo białe krwinki, żyjące dłużej niż prawidłowe limfocyty B, zaczynają się kumulować i “wypierać” zdrowe komórki krwi.
Dochodzi wówczas do niedoboru prawidłowych komórek krwi, co powoduje niedokrwistość, małopłytkowość objawiającą się skłonnością do zasinien i krwawień oraz upośledzoną odpowiedzią układu odpornościowego, czego konsekwencją są nawracające bardzo groźne dla życia infekcje.
– Ponieważ jest to nowotwór układu odpornościowego, a osłabienie tego układu sprzyja rozwojowi nowotworów, to często, bo u co czwartego chorego na CLL, występują też inne nowotwory złośliwe, takie jak rak jelita grubego, płuca albo nowotwory skóry – podkreśla prof. Piotr Rzepecki kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych i Hematologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie.
Rozpoznanie przewlekłej białaczki limfocytowej przeprowadza się na podstawie badania krwi i szpiku kostnego.
– Podstawą rozpoznania jest tzw. immunofenotypowanie, czyli określenie, jakie białka dominują na powierzchni limfocytów – zaznacza prof. Rzepecki.
Podwyższona liczba białych krwinek we krwi oraz specyficzne zmiany w proporcji limfocytów w szpiku kostnym potwierdzają wystąpienie tej choroby. Aby dobrać odpowiednią terapię i ocenić rokowanie pacjenta, niezbędna jest ocena stopnia zaawansowania choroby. W zależności od zdiagnozowanego stadium przewlekłej białaczki limfocytowej średni czas przeżycia pacjentów wynosi od 18 miesięcy do
10 lat. W Stanach Zjednoczonych stosuje się głównie system Raia (stadium 0 = niskie, stadia I i II = umiarkowane oraz stadium III = wysokie ryzyko), natomiast w Europie klasyfikację według systemu Bineta (stadia A,B,C).
Stadium A 1-3 obszary powiększenia tkanki limfatycznej
Stadium B Więcej niż 3 obszary powiększenia tkanki limfatycznej
Stadium C Obecna niedokrwistość/małopłytkowość
Obecnie w terapii chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową stosuje się dwie metody terapeutyczne, do których należą chemioterapia i/lub immunochemioterapia, czyli podanie przeciwciał monoklonalnych wraz z chemioterapią. Przeciwciała monoklonalne (z ang. mAbs – monoclonal antibodies) to duże cząsteczki białkowe
o skomplikowanej strukturze przestrzennej, wytwarzane wewnątrz żywych komórek dzięki zastosowaniu najnowszych osiągnięć biologii molekularnej i inżynierii genetycznej.
W przeciwieństwie do chemioterapii leczenie przewlekłej białaczki limfocytowej przeciwciałami monoklonalnymi anty–CD 20 jest leczeniem celowanym. Przeciwciała monoklonalne anty-CD 20 są rodzajem białka przeznaczonego do rozpoznawania
i wiązania antygenu CD20, znajdującego się na powierzchni limfocytów B. Dzięki niemu komórki nowotworowe stają się „widoczne” dla układu odpornościowego i mogą zostać przez niego zniszczone.
Dotychczas w leczeniu chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową wykorzystywane były przeciwciała monoklonalne typu 1. Badacze odkryli jednak, że dzięki zastosowaniu glikoinżynierii możliwe jest wytworzenie przeciwciał monoklonalnych anty-CD20 typu 2, które są znacznie skuteczniejsze. Pierwszym przeciwciałem otrzymywanym w ten sposób jest lek obinutuzumab – GAZYVARO.
– Na skutek zastosowania glikoinżynierii siła działania przyciwciała monoklonalnego typu 2 może być do 100 razy większa niż siła innych przeciwciał monoklonalnych dotychczas stosowanych w przewlekłej białaczce limfocytowej – podkreśla prof. Rzepecki.
Nowa opcja terapeutyczna dla uprzednio nieleczonych chorych
– Z wiekiem u wielu pacjentów (89%) zwiększa się występowanie niezwiązanych
z białaczką chorób towarzyszących, które powodują, że ci pacjenci nie są
w stanie tolerować agresywnych schematów leczenia – zaznacza prof. dr hab. med. Piotr Rzepecki. – Nowy innowacyjny lek, który będzie mógł być stosowany u takich osób, to szansa dla nich na dłuższe życie wolne od progresji choroby – dodaje profesor.
Badania wykazały, że lek GAZYVARO znacząco opóźnia u tych pacjentów postęp CLL, a w skojarzeniu z chlorambucylem znacznie wydłuża czas przeżycia wolny od progresji choroby (o 11,5 miesiąca) oraz zwiększa głębokość remisji
w porównaniu ze standardowymi metodami leczenia.
R