Rozmowa z Dyrektorem Śląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie – Leonardem Smolarskim
Krajowa Wystawa Rolnicza w Częstochowie – w tym roku już 34. – bezsprzecznie największe i najbarwniejsze przedsięwzięcie kulturalno-wystawiennicze w naszym regionie – od początku nawiązuje do historii polskiego rolnictwa, co jest uzasadnione, bo swoje korzenie posiada w Wielkiej Krajowej Wystawie Przemysłu i Rolnictwa z 1909 roku. Jakie priorytety i jakie wartości wypływające wprost z tego wydarzenia pragną Państwo kultywować dzisiaj?
– W istocie nasza Wystawa, po latach pracy i wdrażania różnych pomysłów, zyskała rozmach i wielowymiarowość. A zaczynaliśmy bardzo skromnie. Pierwsza odbyła się w 1992 roku w Liceum Ogólnokształcącym im. Henryka Sienkiewicza. Jej inicjatorami byli: ówczesny dyrektor Ośrodka Doradztwa Rolnictwa w Częstochowie Jacek Lupa, bardzo zasłużony dla naszej instytucji, oraz jego zastępca – śp. Stanisław Juchnik. Całość prezentacji zmieściła się w sali sportowej w budynku szkoły. Pomysł Wystawy bardzo się spodobał duszpasterzowi rolników, biskupowi Romanowi Andrzejewskiemu i zaproponował połączenie jej z dorocznymi Dożynkami na Jasnej Górze. Tym sposobem element codziennego trudu rolniczego zyskał aspekt duchowy.
Wystawa Przemysłu i Rolnictwa z 1909 roku była wydarzeniem wyjątkowym na skalę europejską, a nawet światową. Przecież Polska była wówczas pod zaborami, a mimo to udało się w Częstochowie doprowadzić do wyjątkowego w swej skali przedsięwzięcia, ukazującego potęgę gospodarczą (przemysłowo-rolniczą) i intelektualną Polaków; do dziś w parku podjasnogórskim mamy obiekty wybudowane specjalnie na tę okoliczność, które służą swym potencjałem Muzeum Częstochowskiemu. Wystawa niosła także wymiar patriotyzmu i odwagi, była swoistym manifestem pragnienia wolności i suwerenności.
Współczesna nam Krajowa Wystawa Rolnicza w Częstochowie te wartości pielęgnuje i upowszechnia. Chcemy ukazywać znaczenie polskiej wsi i rolę polskiego rolnika, efekty jego ciężkiej pracy, ale także nowoczesność, która już na dobre zagościła na polskiej wsi. Nastąpił tak duży postęp i rozwój na terenach wiejskich, że dzisiaj nie odbiegamy od zachodu. Stwierdzam to z własnego doświadczenia, bo wiele lat pracowałem za granicą, w krajach skandynawskich, i widziałem tamtejsze metody stosowane w rolnictwie. Dzisiaj to samo mamy w Polsce, idziemy z duchem czasów, także wdrażając sztuczną inteligencję. Jednakże polskiemu rolnikowi zawsze będą towarzyszyć wartości wyrażone w triadzie „Bóg-Honor-Ojczyzna”, bo z tego wyrasta nasze dziedzictwo kulturowe, w którym polskie rolnictwo wypełniało i wypełnia znaczącą rolę historyczną i patriotyczną.
Rokrocznie Wystawa niesie określone całościowe przesłanie – zatem jaka idea przyświeca tegorocznej edycji?
– W tym roku, co też bardzo odzwierciedla ideę naszego przedsięwzięcia, przyjęliśmy motto: „Innowacyjność w rolnictwie = efektywność”. Postęp i innowacyjność na wsi to dla współczesnego świata nadrzędne wyzwanie. My, jako doradztwo, jesteśmy w środku między nauką a praktyką, czyli rolnikiem. I zadanie opieki nad polskim rolnikiem staramy się sumiennie wykonywać.
Proszę zatem przybliżyć: jaki jest pomysł i plan tegorocznej Wystawy?
– Cieszy nas bardzo duże zainteresowanie Wystawą, z roku na rok coraz większe. Mamy zadeklarowanych kilkuset wystawców, stąd prezentacja –jak zawsze – będzie wielowymiarowa i różnorodna, rozmieszczona od Jasnej Góry przez III Aleję Najświętszej Maryi Panny do Placu Biegańskiego. W kilku miejscach ustawimy telebimy, aby można było zobaczyć co dzieje się w poszczególnych segmentach Wystawy. Atrakcji będzie moc. Przygotowujemy prezentację zwierząt, w tym roku: koni i drobnego inwentarzu oraz pokaz zaganiania owiec za pomocą psów pasterskich. Będą stoiska branży przetwórstwa rolniczego: mleczarnie, masarnie, wędliniarnie, kwaszarnie, serowarnie, a także branży sadowniczej, targi pszczelarskie, targi kwiatów i roślin ozdobnych – również oblegane przez zwiedzających oraz uwielbiany przez wszystkich pokaz maszyn rolniczych – od tych starszych po najnowocześniejsze. Obecna będzie także branża zaopatrzenia rolników w środki ochrony roślin czy nawożenia gleb. Zaprezentują się Koła Gospodyń Wiejskich, leśnicy i instytuty naukowe, uczelnie związane z rolnictwem. Wystawa jest przedsięwzięciem ogólnopolskim, na które przyjeżdżają rolnicy z całej Polski, i które – co jest dla nas zawsze wielkim zaszczytem – odbywa się pod Honorowym Patronatem Prezydenta Polski.
Pięknie rozwija się Państwa współpraca z Jasną Górą, Dożynki Jasnogórskie są swoistym ukoronowaniem Wystawy, święta rolników.
– Bardzo nas cieszy otwartość Ojców Paulinów, od kilku lat na parkingu Jasnej Góry mamy umiejscowioną część wystawienniczą instytucji rolniczych i instytutów naukowych oraz pokazy zwierząt. Dożynki trwają przez dwa dni, a największym wydarzeniem jest uroczysta Suma z błogosławieństwem wieńców żniwnych. Głównym celebransem będzie JE ksiądz biskup bydgoski Krzysztof Włodarczyk, który wygłosi też homilię. Przed Mszą Świętą, od godziny 8.00 do 10.45, na placu przez Szczytem, będą trwały wspólne modlitwy z udziałem orkiestr i zespołów śpiewaczych, które poprowadzi o. Sebastian Matecki. W tym roku podczas Dożynek Jasnogórskich rolnicy w szczególny sposób modlić się będą w intencjach Ojca Świętego Leona XIV oraz o ład moralny w naszej Ojczyźnie i spokój na świecie.
Od wielu lat ważne sprawy rolnicze łączą Państwo z kulturą – jak najsłuszniej – ponieważ zgodnie z łacińskim rodowodem słowo kultura oznacza po prostu: uprawa. Jakie niespodzianki w obszarze kultury pojawią się w tym roku?
– Oczywiście będzie tradycyjny już koncert Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Do współpracy włącza się Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, który przygotowuje występy zespołów ludowych z całego kraju, ale także wystąpią nasze rodzime, lokalne zespoły, między innymi: KGW „Grodzianie” z powiatu kłobuckiego i Zespół Obrzędowy „Klepisko” z Kłomnic oraz Kapela Góralska „Jontki” z powiatu żywieckiego. Liczymy jeszcze na występ Rzemieślniczego Chóru Męskiego „Pochodnia” z Częstochowy. Na Placu Biegańskiego występować będą dziecięce zespoły ludowe – to efekt współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Kultury w Częstochowie. Wystawa i Dożynki to święto dziękczynienia, łączymy tu radość ze skupieniem duchowym u stóp Matki Bożej. Dożynki Jasnogórskie są unikatowe i niepowtarzalne, nie tylko w skali kraju, ale i świata. Możemy być dumni z tego, że jesteśmy tak blisko Jasnej Góry, gdzie trwają wielowiekowe tradycje pielgrzymkowe.
Niedawno podjęli Państwo współpracę z artystami, którzy ukazują w swej twórczości malarskie piękno Jury Częstochowskiej. Czy w tegorocznej wystawie znajdzie się również wątek malarski, czy szerzej: również wątki innych dziedzin sztuki?
– To piękna inicjatywa i będziemy starali się ją kontynuować. Na ten moment udostępniamy miejsca dla artystów w ramach wystawy. Są to głównie twórcy ludowi reprezentujący różne dziedziny sztuki.
Pokazują Państwo rozmach i rozwój polskiego rolnictwa, także w ważnym aspekcie nauk stosowanych, służących rolnikom. Stoiska jakich instytutów i ośrodków naukowych pojawią się w Częstochowie?
– Na Wystawie będzie reprezentacja niemal wszystkich badawczych instytutów naukowych, które pełnią kluczową rolę w postępie rolnictwa polskiego. Przybędą: Instytut Zootechniki, Instytut Weterynaryjny, Instytut Ochrony Roślin, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Instytut Ogrodnictwa, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Instytut Uprawy i Nawożenia Gleboznawstwa, Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, Instytut Biotechnologii i Przemysłu Rolno-Spożywczego, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie.
Dla przykładu praca naukowców nad nowymi odmianami roślin to wysiłek kilkunastu lat badawczych. Szansą tutaj mogą być nowe techniki genomowe (NGT), które umożliwiają uzyskanie przez naukowców pożądanych zmian, ale w znacznie szybszym tempie. W efekcie rośliny hodowane za pomocą NGT lepiej plonują i są odporniejsze na niesprzyjające warunki klimatyczne i środowiskowe. I podkreślam, że nie jest to modyfikacja GMO pomiędzy gatunkami. W przeciwieństwie do GMO, gdzie roślina zmieniana jest za pomocą genu innego organizmu, w NGT nie wprowadza się obcego materiału genetycznego. Podsumowując, polega to na przyspieszaniu naturalnych krzyżówek, które w naturze zachodzą przez setki czy tysiące lat.
Praca naukowców łączy się z nadrzędnym celem zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego. Dzisiaj Polska pod względem żywieniowym jest samowystarczalna, nawet eksportujemy 40 % naszej produkcji, ale system bezpieczeństwa żywnościowego, który budujemy od 1989 roku musi mieć trwałe podstawy. Małe gospodarstwa są potrzebne, ale one służą innym celom, tam można np. produkować żywność ekologiczną, owoce i warzywa na rynek lokalny. Natomiast 80 procent całej produkcji rolnej to efekt pracy gospodarstw towarowych, których w Polsce jest około 400 tysięcy na 1,4 miliona. W województwie śląskim wszystkich gospodarstw jest około 40 tysięcy, ale aż około 80 procent do 5 hektarów. Stąd polityka pod względem bezpieczeństwa żywności powinna wypełniać potrzeby gospodarstw towarowych, bo to one zapewniają bezpieczeństwo żywieniowe. Należy zatem wprowadzać systemy zachęt, aby byli chętni do pracy na roli. Nad stworzeniem systemu motywacyjnego dla młodych rolników pracuje nowy komisarz ds. rolnictwa w Unii Europejskiej Phil Hogan oraz nasze Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. To bardzo dobra wiadomość, bo jak praca w rolnictwie nie będzie opłacalna, to nikt jej nie będzie podejmował.
Ostatnie Wystawy przyniosły ciekawe propozycje dla dzieci, co jest ważne w kontekście wychowawczym i edukacyjnym; czy w tym roku pomyśleli Państwo również o najmłodszych?
– Oczywiście, nie zapominamy o najmłodszych, edukacja to ważny aspekt upowszechniania tematyki rolniczej. Nauka przez zabawę staje się świetnym sposobem wychowawczych i poszerzającym wiedzę, rozbudza zainteresowania. Wiele propozycji będą miały instytucje okołorolnicze, jak: ARiMR, KRUS, KOWR, NIKiDW, także nasz Ośrodek, które tradycyjnie na Wystawie będą miały swoje przedstawicielstwa. Będą zatem zabawy, gry edukacyjne, konkursy.
Czy zmieniające się rolnictwo pozostaje dla Państwa wyzwaniem? W jaki sposób wspierają Państwo polskich rolników?
– Doradztwo jest swoistą sztuką, umiejętnością. Musi być dobrze zorganizowane i wyposażone w wiedzę, stąd stale współpracujemy z państwowymi instytutami badawczo-naukowymi, w tym m.in. z Instytutem Uprawy Nawożenia Gleboznawstwa w Puławach czy Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie, ale także z uczelniami: z Uniwersytetem Śląskim, Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie czy Politechniką Częstochowską. Z tą ostatnią aktualnie zajmujemy się wdrażaniem sztucznej inteligencji w rolnictwie. Musimy posiadać odpowiednie narzędzia i wiedzę, aby przekazać rolnikom to, co dla nich najistotniejsze i najlepsze, najbardziej dostosowane do ich potrzeb i realiów, musimy skutecznie służyć fachową pomocą m.in. w pozyskiwaniu środków finansowych z Unii Europejskiej. Rolą doradztwa jest także upowszechnianie i zapewnienie dostępności w nabywaniu koniecznego sprzętu, ale także wspieranie przy wypełnianiu wniosków na dopłaty bezpośrednie i innych projektów, z których rolnicy korzystają.
Jako Ośrodek działamy kompleksowo, wszyscy pracownicy, specjaliści w swoich dziedzinach. W rolnictwie też rządzi ekonomia, stąd naszym celem jest zachęcanie rolników do wprowadzania innowacji i rozwiązań strukturalno-organizacyjnych pod kątem efektywności produkcji, uzyskiwania jak największych przychodów, a zarazem minimalizowania kosztów. Najważniejsze jest, by rolnicy mogli realnie korzystać z nowoczesnych rozwiązań, aby ich praca była bardziej opłacalna, bezpieczna i dająca satysfakcję, aby przyjmowali nowinki i chcieli z nich korzystać.
A jak rolnicy reagują na sztuczną inteligencję?
– Pozytywne, szczególnie właściciele gospodarstw wielkotowarowych, bo widzą praktyczne jej wykorzystanie. Jako doradztwo aktualnie prowadzimy projekt: Rolnictwo 4.0, z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. To przyszłość, z której warto korzystać.
Dziękuję za rozmowę
URSZULA GIŻYŃSKA