Gromadzony od lat bogaty zbiór muzealiów artystycznych Muzeum Częstochowskiego, prezentowany na wystawie, można podzielić na dwie, równomierne co do wartości artystycznej, części: dzieła powstałe w okresie Młodej Polski (przełom XIX i XX wieku) oraz sztukę tworzoną w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz po zakończeniu II wojny światowej.
Kolekcja dzieł powstałych w okresie Młodej Polski w kompletny sposób przedstawia dzieje sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku. Najliczniej prezentowane są krajobrazy o walorach impresjonistycznych, m.in. „Sosna” Leona Wyczółkowskiego, niewielkich formatów dzieła Jana Stanisławskiego, jak i prace tworzone w duchu ekspresjonistycznym, m.in. „Pejzaż wieczorny” Konrada Krzyżanowskiego, „Słoneczniki” Kazimierza Sichulskiego. Oblicze sztuki tego czasu uzupełniają dzieła o treściach symbolicznych, m.in. kompozycje Jacka Malczewskiego, Vlastimila Hoffmana, Teodora Axentowicza oraz związanych z młodopolską fascynacją wsią, ludowością, folklorem, m.in. „Sobótki” Ferdynada Ruszczyca, pejzaż wiejski Juliana Fałata, „Hucuł” Władysława Jarockiego. Popularny w okresie przełomu wieków nurt secesyjny zaprezentują dzieła Stanisława Wyspiańskiego oraz Józefa Mehoffera.
Cześć ekspozycji dotyczącą sztuki XX wieku rozpoczynają dzieła powstałe w okresie dwudziestolecia międzywojennego, tworzone przez artystów należących do różnych ugrupowań plastycznych tego czasu. Są tam prace m.in. formistów (Zbigniewa i Andrzeja Pronaszków, członków „Rytmu” (Eugeniusza Zaka, Rafała Malczewskiego), kolorystów (Jana Cybisa, Jerzego Fedkowicza, Hanny Rudzkiej-Cybis, Jana Szancenbacha). W dalszej części zaprezentowano pokaźny zbiór prac członków I i II Grupy Krakowskiej, m.in. Tadeusza Kantora, Marii Jaremy, Tadeusza Brzozowskiego, Jonasza Sterna, Jerzego Nowosielskiego, Erny Rosenstein, Adama Marczyńskiego.
Całość kolekcji sztuki polskiej dopełniają dzieła współczesnych artystów, powstałe pod koniec XX i na początku XXI wieku. Należą do nich: kompozycje abstrakcyjne Henryka Stażewskiego, Stefana Gierowskiego czy surrealistyczne wizje Henryka Wańka oraz częstochowianina, Mariana Michalika.
W jednej z sal ekspozycyjnych, o wyjątkowych walorach aranżacyjnych, pokazywane są najlepsze prace z bogatej kolekcji grafiki i rysunku Muzeum Częstochowskiego. Znalazły tam miejsce m.in. dwie litografie Leona Wyczółkowskiego przedstawiające widoki Starego Miasta w Warszawie, drzeworyty artystów tworzących w okresie międzywojnia, m.in. Władysława Skoczylasa, Stefana Mrożewskiego, Stanisława Ostoi-Chrostowskiego, grafiki i rysunki członków Grupy Krakowskiej, m.in. Marii Jaremy, Erny Rosenstein, Tadeusza Kantora, prace artystów działających w krakowskiej „Grupie Wprost”, Leszka Sobockiego i Jacka Waltosia. Przygotowywana wystawa, oprócz dzieł z kolekcji własnej Muzeum Częstochowskiego prezentuje prace wypożyczone z innych placówek muzealnych, m.in. Muzeów Narodowych w Krakowie i Poznaniu. Są wśród nich obrazy Jana Stanisławskiego, Jacka Malczewskiego, Alfonsa Karpińskiego czy Józefa Chełmońskiego.
Stałą Galerię Malarstwa i Grafiki Polskiej XIX i XX wieku otwarto w 1973 roku w budynku przy Alei Najświętszej Maryi Panny 47. Ekspozycja liczyła wówczas ponad 100 prac czołowych polskich twórców. Na parterze prezentowano dzieła sztuki powstałe w okresie Młodej Polski, piętro przeznaczono natomiast na ekspozycję sztuki XX wieku.
KS