Publikacja ta jest zbiorem trzydziestu artykułów Profesora wybranych z bogatego dorobku naukowego, na który składają się studia językoznawcze oraz dzieło niezwykłe i niezmiernie pożyteczne dla miłośników języka – Etymologiczny słownik języka polskiego. Opuscula linguistica selecta ukazała się dla uświetnienia 80. urodzin Profesora Bańkowskiego. Patronat nad przedsięwzięciem objął Prorektor ds. Nauki AJD Profesor Józef Drabowicz. Wydania publikacji – z bardzo dobrym efektem – podjęło się Wydawnictwo AJD.
W opublikowanych artykułach Profesor Bańkowski podejmuje trud wyjaśniania znaczeń słów używanych w minionych wiekach i współcześnie. Czyni to w sposób doskonały, znamionujący wielkiego mistrza. W poszukiwaniu prawdziwej genezy form językowych, a przez to prawdy o przeszłości i kulturze zachowanej w języku, zbiera informacje z kodeksów rękopiśmiennych i słowników. Dokładnie analizuje dane, a następnie na ich podstawie i olbrzymiej wiedzy o historii języka polskiego oraz języków słowiańskich wyciąga wnioski na temat znaczenia słowa i w ogóle przeszłości. Rozważa także, jak dążenie ludzi do „ułatwienia wymowy” wpływało na zmiany w kształcie wyrazów i na ich współczesną postać (s. 87). Szczególnym zainteresowaniem darzy pochodzenie nazw miejscowości. Rozważa m.in. pochodzenie nazwy Rzerzęczyce (miejscowości położonej między Radomskiem a Częstochową), poświadczonej już zapisami w latach 1470-1480 jako Rzerzanczyce (s. 88), nazwy Wierzchlas (nazwa wsi położonej koło Wielunia) (s. 36). Badacza interesują też nazwy terenowe, na przykład niezwykle często występująca w Małopolsce południowej nazwa polna Wierzchgóry, której pochodzenia doszukuje się w dwóch rzeczownikach wierzch i góry (s. 37). Profesor zastanawia się też nad pochodzeniem literackiej nazwy Wawel, w tym nad postacią Wąwel. Dla nazwy Wawel przyjmuje trójfazowy rozwój: Wąwiel > Wąwel >Wawel (189). Interesujące są też dla badacza nazwy z zakresu flory i fauny, na przykład pochodzenie nazwy nietoperz (s. 265). Czytelnik może wzbogacić też swoją wiedzę na temat staropolskich przydomków królów i książąt polskich, m.in. na temat genezy najpopularniejszego z przydomków piastowskich Chrobry, czy najmniej znanego z zapisanych w wersji polskiej przydomka Szepiotka, dla którego podstawę widzi w staropolskim szepiotać ‘mówić niewyraźnie’ (229-246). Z publikacji Profesora dowiadujemy się też, że obok mowy Lędzan, która stanowiła południową odmianę średniowiecznej polszczyzny, rozwinęła się też mowa Warcian, dająca podłoże pod rozwój polszczyzny w wiekach średnich na obszarach, do których należy również Częstochowa.
Prace Profesora Bańkowskiego ukazują i uświadamiają, jak długą i trudną drogę przeszedł język do dzisiejszej postaci. Podróżnicze pasje badacza „po słowach” i „wśród słów” znalazły odbicie w drugiej jego wielkiej pasji – w zwiedzaniu miejsc, które mają zagadkowe nazwy. Książka Opuscula linguistica selecta może stanowić inspirację dla każdego do podróży „po słowach” i po miejscach, do refleksyjnego spojrzenia na przeszłością zapisaną w języku, a przez to do poszukiwania w ogóle prawdy o naszej przeszłości.
Prof. dr hab. Grzegorz Majkowski