NA INAUGURACJĘ – FREDRO
15 marca 1927 roku zainaugurowana została działalność instytucji, wystawiono wówczas „Śluby Panieńskie” Aleksandra Fredry. Komedia grana była 29 razy, przy pełnej widowni, co jak na warunki częstochowskie było dużym sukcesem.
Pomimo przeprowadzonych remontów sala pozostawiała wiele do życzenia, w początkach sezonu 1928\1929 komisja techniczna i budowlana magistratu przeprowadziła kontrolę i stwierdziła, że pomieszczenia są nieodpowiednie pod względem zabezpieczenia przeciwpożarowego. 28 października 1928 roku podjęto uchwałę o konieczności wykonania niezbędnych przeróbek pomieszczeń teatru według zaleceń. Pana M. Fogla powiadomiono, że jeżeli nie zostaną wdrożone do 1 lutego 1929 roku, sala zostanie zamknięta, a sprawa znajdzie swój koniec w sądzie.
Pomimo nie wykonania prac nie dopuszczono do likwidacji teatru, który był bardzo potrzebny mieszkańcom Częstochowy, niestety miasto nie posiadało innej alternatywnej opcji dla zapewnienia mu siedziby. W lipcu 1930 roku ponownie przeprowadzono kontrolę i podjęto ostateczną decyzję o zamknięciu „Teatru Rozmaitości”.
Podsumowując działalność w latach 1927-1930, można oceniać ją przez pryzmat ciężkich czasów, czego konsekwencją był repertuar raczej lekki, rozrywkowy, taki, który przynosił kasowy zysk. Dyrektor Otrembski wplatał również wartościowe i ambitne sztuki, jak: fragmenty „Dziadów” Mickiewicza, „Uciekła mi przepióreczka” Żeromskiego, sztukę Andrejewa „Ten, którego biją po twarzy”.
PLANY BUDOWY GMACHU TEATRU
Od 1927 roku panowała w mieście nadzieja na wybudowanie gmachu teatralnego, na jaki stutysięczna wówczas Częstochowa czekała. Niestety, na drodze do tego przedsięwzięcia stanęły oczywiście pieniądze, ponieważ zarząd miejski nie posiadał odpowiednich funduszy, a żaden prywatny przedsiębiorca nie chciał ryzykować swoim kapitałem. Jan Otrembski w tej sytuacji był wielkim propagatorem założenia towarzystwa akcyjnego, które zajęłoby się budową i eksploatacją miejsca, zdołał zaangażować szereg wpływowych ludzi oraz władz miejskich w ten pomysł. Największe zasługi w projekt miał Kazimierz Kuhn, ówczesny starosta.
Pomysł utworzenia towarzystwa akcyjnego dla zebrania funduszy trafił na podatny grunt. Pierwsze zebranie odbyło się 1 sierpnia 1928 roku. Wybrano na nim tzw. Komitet Wykonawczy Towarzystwa Budowy Teatru. W listopadzie 1928 roku postanowieniem Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Skarbu zatwierdzony został statut towarzystwa akcyjnego p.n. „Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Teatru w Częstochowie S.A.” , również magistrat zgłosił swój udział w wysokości 10 tys. złotych. Kapitał zakładowy spółki określony został na 300 tys. zł, podzielonych na 300 akcji po tysiąc złotych każda. Spółka otrzymała osobowość prawną.
Pierwszy rok działalności Towarzystwa upłynął pod znakiem zjednywania nowych akcjonariuszy oraz rozpoczęcia budowy gmachu. Lokalizacja przyszłego budynku teatru wyznaczona została na plac o powierzchni 1310 metrów kwadratowych u zbiegu ulic Kilińskiego i Jasnogórskiej. Kupiono go od Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia” za 28 tys. zł (10 tys. zł gotówką i 18 tys. zł akcjami). Nabyto również materiały budowlane (w wielu przypadkach poniżej cen rynkowych). Od cementowni „Rudniki” Towarzystwo otrzymało w formie darowizny 10 ton cementu. Budynek zaprojektował inżynier Jerzy Krupa oraz Teodor Łapiński, byli oni również odpowiedzialni za kierownictwo robót oraz za sporządzenie wstępnych kosztorysów.
Przetarg na wzniesienie gmachu wygrała firma budowlana „I. Szymkowiak i S-ka w Częstochowie”, suma robót oszacowana była na 420 tys. zł. Zysk ze sprzedaży akcji wyniósł 300 tys. zł, na pozostałe 200 tys. zł zaciągnięto pożyczkę. Termin ukończenia prac wyznaczono na 1 listopada 1929 roku, którego jednak nie dotrzymano, co doprowadziło do zatargu pomiędzy firmą budowlaną a Towarzystwem w efekcie tego dokończenie powierzono innemu wykonawcy. W końcu 1929 roku gmach został prawie wykonany, w stanie surowym była, między innymi, sala kameralna na 300 miejsc.
UROCZYSTE OTWARCIE
15 lutego 1930 roku teatr przybrał odświętny wygląd. Sala kameralna na parterze, którą tego dnia oddano do użytku, zbudowana została w kształcie półkola, posiadała fotele oraz oświetlenie. Dobrą akustykę i estetycznie wykończoną scenę. W kolumnowej amfiladzie znajdowały się dość obszerne kuluary prowadzące do szatni. Na uroczyste otwarcie przybyli przedstawiciele władz z prezydentem miasta R. Jarmułowiczem i starostą K. Kuhnem na czele. Część oficjalna odbyła się z udziałem chóru „Lutnia” pod dyrekcją Zawadzkiego, pianistki Wandy Kopeckiej i artystki Opery Warszawskiej Marii Olena.
Przez kolejny rok sala wykorzystywana była na koncerty i gościnne imprezy artystyczne, zadomowił się w niej Miejski Teatr Kameralny pod dyrekcją J. Otrembskiego i A. Piekarskiego. Inauguracyjne przedstawienie odbyło się 22 lutego 1931 roku. Wystawiono komedię K. Zalewskiego „Oj mężczyźni , mężczyźni” w reżyserii A. Piekarskiego. W pełnym sezonie teatralnym 1931/1932 od 1 września 1931 roku do połowy czerwca 1932 roku wystawiono 32 premiery, odbyło się 170 przedstawień, liczba widzów wyniosła jednak niewiele ponad 10 tysięcy.
KŁOPOTY Z UTRZYMANIEM TEATRU
Wpływ na frekwencję miał ogólny kryzys gospodarczy w kraju. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pośrednictwa Pracy w Częstochowie wzrosła z 9 tys. w 1930 roku do 12 tys. w roku 1932, z czego 7200 osób pobierało zasiłki. Ludzi, którzy pozostawali bez pracy było w sumie około 30 tys., nie każdy był zarejestrowany, w statystyki wchodziły również osoby pozostające na utrzymaniu osób bezrobotnych. Wynika z nich, że jedna czwarta mieszkańców miasta żyła w skrajnym ubóstwie.
Dzienny koszt utrzymania czteroosobowej rodziny (kwiecień 1932) wynosił 4 zł 58 gr., natomiast bilet do teatru kosztował od 1 do 5 zł, a więc było to stanowczo za dużo. Frekwencja była utrzymywana, ponieważ dyrekcja zaniżała ceny, natomiast deficyt kasowy ratowały dotacje Zarządu Miejskiego (w sezonie 1931/1932 dotacja wynosiły 14 tys. zł).
Organizacja popadła w kłopoty finansowe ponieważ kwota 500 tys. zł okazała się nie wystarczająca do dokończenia budowy. Na gmachu ciążyło przeszło pół miliona długu i został zlicytowany. 7 marca 1931 roku Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Teatru S.A. podczas walnego zebrania akcjonariuszy przeprowadzono likwidację.
Prasa pisała, iż miasto powinno przejąć teatr, ponieważ winno mieć ambicje posiadania takiej instytucji. I zakupiło, jednak nie bezpośrednio na licytacji, ale z drugiej ręki. Komunalna Kasa Oszczędności jako główny wierzyciel Towarzystwa wylicytowała gmach, który odsprzedała w 1937 rok. Pomimo zmiany właściciela Miejski Tetr Kameralny pozostał przy Kilińskiego.
SUKCESY KADENCJI IWO GALLA
W latach 1932-1935 dyrektorem był Iwo Gall. Podczas tej kadencji teatr zyskał dużą popularność w kraju oraz pozyskał miejscowych widzów. Wielkim wyróżnieniem było otrzymanie wyróżnienia w ogólnopolskim konkursie na najlepsze przedstawienie utworu S. Wyspiańskiego. W latach 1935-1939 instytucją zarządzał Kazimierz Brodzikowski.
Przebudowę i wykończenie górnej części gmachu Zarząd Miejski powierzył przedsiębiorstwu budowlanemu inż. arch. K. Sobieraja z Częstochowy. Ostra zima spowodowała, że planowane zakończenie prac na wrzesień 1937 roku zostało przełożone na marzec 1938 roku.
Oficjalne otwarcie dużej sceny nastąpiło 16 września 1938 roku, Zarząd Miejski zamówił na tę okoliczność 1200 krzeseł. Wysoka sala w jasnych kolorach posiadała kryte światła, odpowiednią wentylację, centralne ogrzewanie oraz półkoliście ustawione rzędy foteli. Całość robiła ogromne wrażenie, było elegancko i wytwornie, do zakończenia w pełni prac pozostał jeszcze balkon. Wystawiana została komedia Fredry „Damy i huzary”, publiczność wypełniła po brzegi audytorium, nie zabrakło oczywiście miejscowych władz oraz byłego starosty K. Kuhna.
Prezydent miasta Jan Szczodrowski wygłosił uroczyste przemówienie :
„… W głębokim przeświadczeniu, że na tej sali w ciągu wieków kształtować się będzie dusza polska, a teatr ten […] będzie ostoją myśli polskiej – ogłaszam Teatr Miejski w Częstochowie za otwarty …”
Dziesięć lat trwała budowa gmachu teatralnego. W końcu jednak mieszkańcy Częstochowy – zresztą nie bez ich osobistej pomocy – otrzymali obiekt, z którego mogli być dumni. W sezonie 1938/1939 przedstawienia odbywały się już w górnej dużej sali. Do rozpoczęcia następnego nie doszło, wybuch drugiej wojny światowej przerwał na kilka lat działalność instytucji.
ANGELIKA MAJCZAK
FOT. Teatr Adama Mickiewicza fot. S. Krakowiak
Bibliografia:
- Ziemia Częstochowska – Tom VI/VII.
- J. Skibniewska, Kartki z dziejów teatru częstochowskiego, „Ziemia Częstochowska”, t.4 Katowice 1961, s. 152.
- B. Puczyński, Rozwój gospodarczo-społeczny Częstochowy w okresie II Rzeczypospolitej, w: „Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych”, Katowice 1964, s. 174.
- „ Goniec Częstochowski” nr 40, 18 II 1930, Z uroczystości poświęcenia i inauguracyjnego koncertu w sali nowego teatru.
- „Słowo Częstochowskie” nr 55, 8 III 1833, s. 2, Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Teatru zostaje zlikwidowane.
Z którego roku?