Nawet najdalszą podróż
rozpoczyna pierwszy krok
16 kwietnia 2008 roku w Warszawie w wieku 82 lat zmarł Przemysław Burchard. Był znanym speleologiem, reportażystą, prozaikiem. Uprawiał także taternictwo, kajakarstwo i nurkowanie. Pierwsze dziesięć lat swojego życia spędził w Częstochowie. Również w Częstochowie zdał maturę.
Przemysław Burchard opublikował ponad dwadzieścia książek etnograficznych i podróżniczych o łącznym nakładzie półtora miliona egzemplarzy. Mimo niełatwych doświadczeń życiowych, zachował otwartość dla innych, pogodę ducha, optymizm. Żył wśród ludzi i dla ludzi. Cechowała go pasja badacza i odkrywcy. Zawsze szedł własną drogą, pokonując małe i wielkie przeszkody. Nie zrażał się trudnościami.
Jego wielką miłością była również literatura. Uzależniony od książek, czytał dużo i szybko. Jako stały bywalec bibliotek, zdarzało się, że odwiedzał je dwukrotnie w ciągu dnia, wypożyczając kolejne tytuły na nocne czytanie. Stwierdzenie, że nie przeżył dnia bez książki, nie byłoby prawdziwe, ale od prawdy daleko nie odbiega.
Przed laty, podczas mojej z nim rozmowy, usłyszałam, że literatura jest w dużym stopniu tradycją rodziny Burchardów. Jednym z częstochowskich krewnych pana Przemysława, był Antoni Józef Miecznik, dziennikarz i pisarz powieści społeczno-politycznych (spoczywa na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie). Także jego ciotka – Elża Burchard władała piórem, a Małgorzata Duczmal (siostra cioteczna) jest poczytną pisarką książek historycznych między innymi: „Róża i morze”, „Czterej królowie Katarzyny”, „Jagiellonowie”.
Przemysław Burchard urodził się 5 lipca 1925 roku w Podgórzu niedaleko Torunia. Pierwsze dziesięć lat swojego życia spędził w Częstochowie. Mieszkał wówczas w Domu Księcia. W 1935 roku wraz z rodziną wyjechał do Tomaszowa Mazowieckiego. W czasie drugiej wojny światowej, mając piętnaście lat, złożył przysięgę w Narodowej Organizacji Wojskowej, a następnie ukończył konspiracyjny Wojenny Kurs Podchorążych. W 1944 roku został powołany do 25 pułku piechoty Armii Krajowej, który powstał na bazie oddziałów partyzanckich i dywersyjnych Inspektoratu Piotrkowskiego AK. Po zakończeniu wojny nie złożył broni i nadal działał w Narodowych Siłach Zbrojnych. Jako porucznik, w maju 1945 roku uczestniczył w ataku na areszt UB w Tomaszowie Mazowieckim i uwolnieniu kapitana Tadeusza Dębskiego „Marsa’. Miesiąc później Przemysław Burchard został aresztowany i skazany na karę śmierci (zmienioną na 15 lat więzienia i zmniejszaną w kilku amnestiach).
Maturę zdał w Częstochowie jako ekstern. Dalsze losy rzuciły go do Szczecina, gdzie podjął naukę w Wyższej Szkole Inżynierskiej. Uczelni tej nie ukończył, gdyż przeniósł się na etnografię na Wydział Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po uzyskaniu dyplomu magisterskiego związał się z Państwowym Instytutem Badania Sztuki Ludowej w Krakowie. Z kariery naukowej dość szybko zrezygnował.
Był człowiekiem niezwykle ciekawym świata. Chęć podróżowania oraz aktywna działalność na bardzo szerokiej płaszczyźnie, określiły kierunek dalszej drogi życiowej Przemysława Burcharda. Zdobywał tatrzańskie szczyty, pasjonowało go nurkowanie i łucznictwo. Był uczestnikiem i organizatorem wypraw odkrywczych do jaskiń Polski, Słowacji, Bułgarii i Węgier. Jego wielkim sukcesem było odkrycie, wraz z Ryszardem Gradzińskim, jedenastokilometrowej jaskini Cuerva Fuentes na Kubie. Echa przeżyć i doświadczeń z tych ekspedycji znalazły się w publikacjach:
„Z wypraw grotołazów” (1957), „Noc bez gwiazd” (1957), „Na dno świata” (1961), „Wśród mogotów
i krokodyli” (1963), „Operacja Kret” (1977).
Jako etnograf prowadził również prace badawcze w Polsce, Ameryce Południowej i Środkowej, Afryce, Australii, na Nowej Gwinei. Zdobytą wiedzą dzielił się z czytelnikami na kartach swoich książek: „Inne kraje, inne ludy” (1967,1974), „Indianie z peryferii” (1973), „Dżungla za progiem” (1975,1978), „Australijczycy” (1990), „Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce” (1990) . Zawsze dużym wydarzeniem dla bibliotek, szkół i klubów były spotkania z podróżnikiem, podczas których opowiadał interesująco, barwnie i sugestywnie o niezwykłych przygodach.
Przemysław Burchard chętnie współpracował z redakcjami czasopism: „Dookoła Świata”, „Poznaj Świat”, „Echo Krakowa”, „Wierchy”. Redagował również wznowiony przez siebie rocznik „Ziemia”.
W okresie stanu wojennego działał w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom. W 1989 roku założył w Warszawie nieduże wydawnictwo książkowe „Burchard Edition”. „(…) – wydaję takie książki, jakie sam chciałbym kupić i przeczytać – w tym sporo poezji, książek poświęconych Kresom Wschodnim oraz z zakresu historii Polski” – wyznał przed laty.
Barbara Szymańska
Fot. 1 Przemysław Burchard, ok. 1961 r. http://nyka.home.pl/
Fot. 2 Przemysław Burchard, Dżungla za progiem,1975