60 – 70 tysięcy Polaków każdego roku ulega udarowi mózgu
To jeden z największych problemów zdrowotnych współczesnego świata. Każdego roku z powodu udaru mózgu umiera około 5 milionów chorych – jest to druga co do częstości przyczyna zgonów w świecie. Około 15 milionów osób rocznie przeżywa udar, co dla wielu z nich kończy się inwalidztwem. W Polsce rocznie rejetruje się około 60 – 70 tys. nowych zachorowań. Zapadalność na udar mózgu w naszym kraju utrzymuje się na średnim poziomie europejskim, ale śmiertelność z tego powodu mamy jedną z najwyższych w Europie – średnio 50% pacjentów po udarze pozostaje niepełnosprawnymi, u nas 70%. Udar mózgu jest w Polsce główną przyczyną inwalidztwa u osób po 40. roku życia.
Obniżenie ciśnienia tętniczego z zastosowaniem peryndoprylu i indapamidu u osób po udarze mózgu powoduje zmniejszenie ryzyka powtórnego udaru oraz zawału serca – dowodzą wyniki zakończonego niedawno badania PROGRESS, realizowanego w wielu krajach świata, pod patronatem Światowej Organizacji Zdrowia i Międzynarodowego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Według naukowców badanie to stanowi przełom nie tylko w zapobieganiu udarom mózgu, ale także chorobom serca i naczyń. Praktyczne zastosowanie wyników było tematem sympozjum naukowo – szkoleniowego, które odbyło się w grudniu w Filharmonii Częstochowskiej.
Dotychczasowe badania kliniczne wykazały, że skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego, w znaczący sposób zmniejsza wystąpienie pierwszego udaru mózgowego. Nie było jednak przekonujących dowodów, wskazujących na możliwość zapobiegania ponownemu udarowiu u pacjentów, którzy przeżyli już jeden. Badanie PROGRESS wykazało jednoznacznie, że terapia oparta na podawaniu peryndoprylu (w Polsce Prestarium) w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko wystąpienia ponownego udaru mózgu i innych powikłań w układzie krążenia – mówił prof. dr hab. med Andrzej Januszewicz, kierownik Kliniki Nadciśnienia Tętniczego z Instytutu Kardiologii w Aninie.
Wyniki badania “jako ogromny krok naprzód” opisuje dr hab. med. Tomasz Grodzicki z Katedry Gerontologii i Medycyny Rodzinnej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, bo badanie PROGRESS niezbicie wykazało, że peryndopryl i indapamid dają korzystne efekty nie tylko u osób z nadciśnieniem tętniczym, ale także u znacznie liczniejszej grupy pacjentów po udarze, którzy mają prawidłowe wartości ciśnienia.
– Czym jest udar mózgu i jakie są jego następstwa?
– Dochodzi do niego, gdy zostanie przerwana ciągłość ściany naczynia krwionośnego wewnątrz struktur mózgu lub zamknięcie jego światła. O udarze mówi się wówczas, gdy objawy świadczące o uszkodzeniu mózgu trwają powyżej 24 godz. Udar mózgu wywołany pęknieciem ściany naczynia nazywany jest udarem krwotocznym. Natomiast udar, do którego dochodzi w następstwie zamknięcia światła naczynia, to udar niedokrwienny i on występuje znacznie częściej. “Mikroudar” z objawami trwającymi poniżej 24 godz., które nie prowadzą do śmierci ani inwalidztwa określa się jako przemijające niedokrwienie mózgu (transtent ischacmic attack – TIA). Na skutek udaru wielu chorych umiera lub ulega trwałemu inwalidztwu (m.in. niedowłady, osłabienie siły mięśniowej lub zaburzenia mowy). Udar krwotoczny częściej niż udar niedokrwienny prowadzi do zgonu lub inwalidztwa.
– Jakie są przyczyny udaru i jak można im zapobiegać?
– Bardzo ważnym czynnikiem prognostycznym u obu rodzajów udaru mózgu są wartości ciśnienia tętniczego. Im wyższe ciśnienie tętnicze, tym wyższe ryzyko udaru. Istotnymi przyczynami udaru niedokrwiennego są również palenie tytoniu, cukrzyca i niektóre formy zaburzeń rytmu serca (przede wszystkim migotanie przedsionków). Ważne są również inne czynniki ryzyka, powodujące przyspieszony rozwój miażdżycy (podobnie jak w chorobie niedokrwiennej serca). Ryzyko zachorowania na każdy rodzaj udaru wzrasta gwałtownie wraz z wiekiem. Wykazano, że u chorych z nadciśnieniem tętniczym stosowanie leków obniżających ciśnienie (tzw leków hipotensyjnych) zmniejsza ryzyko wystąpienia udaru o ponad 30%. Stosowanie leczenia przeciwzakrzepowego (np. acenokumarolu lub wafaryny), u chorych z migotaniem przedsionków również zapobiega udarom. Zaprzestanie palenia tytoniu też obniża ryzyko zachorowania.
– Ile osób choruje na udar mózgu?
– W roku 1998 udar mózgu był trzecią, co do częstości, przyczyną zgonów na świecie. W jego wyniku zmarło 5,1 mln osób. Liczba zgonów wśród kobiet i mężczyzn była zbliżona. Warto zaznaczyć, że w krajach biedniejszych odnotowano wyraźnie więcej zgonów w wyniku udaru, niż w krajach bogatszych. Przypuszcza się, że do roku 2020 średnio około 7,6 miliona ludzi będzie umierać każdego roku z powodu udaru mózgu. Szczególnie wysoką zachorowalność odnotowuje się w Chinach, gdzie choroba stanowi wiodącą przyczynę zgonów i trzecią co do częstości przyczynę utraty zdrowia. Wskaźniki zachorowalności w Chinach są 4-krotnie wyższe niż w USA lub krajach Europy Zachodniej.
W Polsce udar mózgu jest trzecią, co do częstości, przyczyną zgonów. Każdego roku z powodu udaru umiera mniej więcej 30 tys. Polaków, a kolejnych 40 tys. zapada na udar nie kończący się zgonem. Udar jest u nas czwartą, najczęstszą przyczyną inwalidztwa u osób po 40. roku życia. Stanowi olbrzymie obciążenie finansowe dla społeczeństwa. Ocenia się, że w Polsce całokowite koszty związane jedynie z wtórnymi udarami mózgu wynoszą rocznie około 432 mln zł, z czego ponad połowa przypada na koszty medyczne i pielęgnacyjne.
– Jakie jest ryzyko ponownego wystąpienia udaru mózgu?
– U osób, które przeżyły udar lub TIA ryzyko ponownego wystąpienia udaru mózgu jest bardzo wysokie. Ocenia się, że 30 do 40% pacjentów zachoruje ponownie w okresie 5 lat.
Stosowanie kwasu acetylosalicylowego u osób po udarze niedokrwiennym lub TIA zmniejsza ryzyko ponownego zachorowania o około 1/4 do 1/3. Obecnie większość chorych jest leczona w taki właśnie sposób. Leki przeciwzakrzepowe, takie jak acenokumarol również mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia powtórnego udaru u osób z migotaniem przedsionków, które wcześniej chorowały na udar lub TIA.
Przeprowadzenie operacji, mającej na celu udrożnienie znacznie zwężonej tętnicy szyjnej, doprowadzającej krew do mózgu, także prowadzi do zmniejszenia ryzyka powrotu choroby u niektórych osób, które przebyły udar niedokrwienny lub TIA. Jednak względnie niewielki odsetek pacjentów kwalifikuje się do takiej metody postępowania chirurgicznego. Uważa się, że terapia obniżająca wartości ciśnienia tętniczego może zmniejszyć ryzyko ponownego zachorowania u pacjentów po udarze niedokrwiennym lub krwotocznym. Jednak do czasu przeprowadzenia badania PROGRESS dostępne były jedynie informacje, wskazujące na potencjalne korzyści wynikające z obniżenia ciśnienia tętniczego u chorych z wysokim nadciśnieniem. Nie udokumentowano natomiast korzyści wynikających z leczenia chorych ze średnim lub niewielkim podwyższeniem wartości ciśnienia oraz chorych bez nadciśnienia tętniczego. Celem badania PROGRESS było określenie, czy intensywne leczenie obniżające ciśnienie tętnicze za pomocą peryndoprylu przyniesie korzyści u większości chorych, zarówno po udarze krwotocznym, jak i po udarze niedokrwiennym lub TIA.
JOANNA BAR