Czym są szczepienia?
Edwardowi Jennerowi udało się odkryć jedną z podstawowych zasad budowania odporności1. Angielski lekarz, przy użyciu stosunkowo nieszkodliwej substancji wywołał w organizmie człowieka odpowiedź immunologiczną, która pozwalała go ochronić przed chorobą zakaźną1. W ten sposób powstała szczepionka przeciwko ospie prawdziwej1. Przeciwciała i komórki odpornościowe toczą walkę z drobnoustrojami przedostającymi się do organizmu człowieka1. W specyficzny sposób „zapamiętują” je, dlatego w przyszłości mogą szybko i sprawnie zwalczyć zakażenie1. Żeby dziecko bez szczepienia uzyskało odporność na poszczególne choroby zakaźne, najpierw musiałoby je przechorować3. Ponieważ przebieg wielu chorób jest nieprzewidywalny i może okazać się groźny nie tylko dla zdrowia, ale także życia dziecka, bezpieczniej jest budować jego odporność w sposób kontrolowany – za pomocą szczepień1. Istnieje wiele rodzajów szczepionek. Sposób ich wykorzystywania, przechowywania i podawania zależy od rodzaju preparatu4.
Rodzaje szczepionek:
o szczepionki monowalentne – zawierają cząstki (antygeny) pochodzące z jednego typu/rodzaju drobnoustroju i uodparniają przeciwko jednej chorobie, jak np. szczepionka przeciwko odrze, ospie wietrznej czy wirusowemu zapaleniu wątroby typu B4;
o szczepionki poliwalentne – zawierają cząstki (antygeny) pochodzące z kilku typów/rodzajów tego samego drobnoustroju, np. szczepionki przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) zawierają antygeny pochodzące albo z dwóch, albo z czterech typów HPV i uodparniają przed zakażeniem tymi typami wirusa, a w konsekwencji chronią przed chorobami rozwijającymi się w wyniku zakażenia HPV (np. rak szyjki macicy). Dodatkowo – każda szczepionka w innym stopniu – uodparnia również przed zakażeniem innymi, nie ujętymi w szczepionce onkogennymi typami HPV (ochrona krzyżowa), co wynika m.in. z dużego podobieństwa niektórych typów HPV w zakresie ich budowy antygenowej5;
o szczepionki skojarzone – preparaty, które zawierają cząstki (antygeny) pochodzące z różnych drobnoustrojów, podawane w jednym zastrzyku i uodparniające przed kilkoma chorobami jednocześnie4,6, jak np. szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR), przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP), czy wysoce skojarzona szczepionka 6 w 1 (uodparnia przed błonicą, tężcem, krztuścem, polio, WZW typu B i chorobami wywoływanymi przez bakterię Hib (Haemophilus influenzae typu b)4. Szczepienia skojarzone pozwalają nie tylko ograniczyć liczbę wstrzyknięć, a tym samym zmniejszyć ból i stres u szczepionego dziecka4, ale również pomagają w dotrzymaniu terminowości szczepień5.
Szczepionki różnią się też sposobem ich podawania – niektóre można zaaplikować dziecku doustnie, jak np. szczepionkę przeciwko rotawirusom, jednak większość szczepień ma postać zastrzyku4.
Czy szczepienia są bezpieczne i skuteczne?
Szczepienia są najlepszym sposobem obrony przed chorobami zakaźnymi2. Zanim szczepionka zostanie zatwierdzona do stosowania u ludzi przez odpowiednie organy państwowe, jest dokładnie testowana przez naukowców. Testy laboratoryjne i badania kliniczne pozwalają zapewnić najwyższy możliwy profil bezpieczeństwa i skuteczności szczepień2,7. Warto jednak pamiętać, że tak jak na inne leki i produkty lecznicze (zarówno te wydawane na receptę, jak dostępne bez recepty), tak i na szczepienie organizm każdego człowieka zareaguje w inny sposób i – u niektórych osób – mogą wystąpić tzw. niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)2,7. Większość z nich przebiega łagodnie, ustępuje po kilku dniach i nie wymaga interwencji lekarza. Najczęstsze z nich to gorączka oraz odczyn w miejscu podania, zwykle towarzyszy mu obrzęk, zaczerwienienie skóry i przemijający ból8. Nie wszyscy rodzice wiedzą o tym, że większość poważnych zdarzeń po szczepieniu nie jest spowodowana działaniem szczepionki, występuje tu jedynie związek czasowy, a nie przyczynowo–skutkowy8. Warto też zdawać sobie sprawę z tego, że ryzyko wystąpienia poważnej reakcji po szczepieniu jest wielokrotnie mniejsze, niż ryzyko i konsekwencje wynikające z zachorowania na chorobę zakaźną, przed którą chroni szczepienie8.
Skąd wiadomo, kiedy i na co zaszczepić dziecko?
W Polsce szczepienia ochronne prowadzi się w oparciu o aktualnie obowiązujący Program Szczepień Ochronnych, nazywany też kalendarzem szczepień9,10. Można w nim znaleźć dokładne informacje na temat tego, w jakim wieku dziecko powinno zostać zaszczepione przeciwko określonej chorobie zakaźnej9,10. Kalendarz porządkuje też kwestie szczepień obowiązkowych (bezpłatnych, realizowanych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, bez dodatkowych opłat) oraz zalecanych (odpłatnych, które dodatkowo rozszerzają zakres ochrony dziecka przed różnymi infekcjami)9,10. Podstawą kwalifikacji dziecka do szczepienia powinna być zawsze konsultacja z lekarzem8.
Czy wszystkie dzieci powinny być szczepione?
Istnieje kilka wyjątkowych sytuacji, w których szczepienie dziecka nie jest wskazane8. Szczepienia nie wolno wykonywać, jeśli u szczepionego dziecka wystąpiła kiedykolwiek ciężka reakcja alergiczna na co najmniej jeden składnik szczepionki, jeśli szczepione dziecko doświadczyło ciężkiej reakcji alergicznej po podaniu poprzedniej dawki szczepionki oraz jeśli dziecko cierpi na poważne zaburzenia odporności, a szczepionka zawiera w swoim składzie żywe drobnoustroje8. Jeśli szczepionka zawiera żywe drobnoustroje, a dziecko otrzymuje preparaty krwi lub immunoglobulinę lub otrzymało inną, „żywą” szczepionkę w ciągu ostatnich 4. tygodni, należy odroczyć szczepienie8. Szczepienie powinno zostać odłożone na później również wtedy, kiedy u dziecka występują objawy ostrej choroby o ciężkim przebiegu (np. gorączka powyżej 38,5°C) albo doszło do zaostrzenia choroby przewlekłej8. Niektórzy rodzice rezygnują ze szczepienia swoich dzieci, co zdaniem specjalistów zabierających głos w mediach, może prowadzić do powrotu chorób zakaźnych, takich jak odra11,12. Wśród przyczyn rezygnacji ze szczepienia dzieci, eksperci ci wymieniają, m.in. brak zaufania rodziców w stosunku do środowisk medycznych, opór przeciwko obligatoryjności szczepień, źle pojmowaną modę na ekologię11. Jednak podstawowym problemem, na który wskazują w mediach eksperci, jest brak rzetelnej i sprawdzonej wiedzy na temat szczepień13,14. Obserwacje ekspertów potwierdzają dane zgromadzone przez badaczy z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, z których wynika, że w 2014r. zgłoszono 110 zachorowań na odrę – więcej niż w 2013r. (84 zachorowania)15. W opinii badaczy, zachorowań na odrę jest coraz więcej dlatego, że przybywa rodziców, którzy rezygnują ze szczepienia swoich dzieci15. Malejąca liczba osób zaszczepionych może mieć poważne konsekwencje, ponieważ obniża tzw. odporność zbiorową/populacyjną3. Kiedy większość dzieci w społeczności jest uodporniona, nawet jeśli jedno dziecko zachoruje, choroba prawdopodobnie nie będzie się rozprzestrzeniać1,3. Dlatego im więcej w społeczeństwie jest osób zaszczepionych, tym większa jest ochrona dla tych osób, które z powodów zdrowotnych nie mogły skorzystać ze szczepienia3.
Gdzie można znaleźć rzetelne informacje na temat szczepień?
Konsultacje z lekarzem – specjalistą, towarzyszące procesowi kwalifikowania dziecka do szczepienia, są odpowiednią okazją do tego, aby rodzice mogli uzyskać merytoryczne i godne zaufania informacje na temat szczepień16. Eksperci komentujący w mediach kwestię szczepień podkreślają, że edukacja powinna stać się integralnym elementem profilaktyki chorób zakaźnych15,17. W tym celu przygotowana została nowa odsłona serwisu www.szczepienia.pl, który gromadzi najbardziej aktualne, merytoryczne i zweryfikowane informacje na temat szczepień ochronnych18. Dzięki jego przyjaznej i intuicyjnej formie, rodzice szybko i łatwo mogą znaleźć niezbędne dane na temat szczepienia dzieci18.
Więcej informacji na temat wartości szczepień można znaleźć na stronie www.szczepienia.pl
r