w Ze względu na ubogą sieć rzeczną, odwodnienie terenu spowodowane lejem depresyjnym powstałym na skutek działalności kopalń oraz ze względu na obecność w gruntach związków toksycznych gospodarowanie w lasach na tym terenie oraz rekultywacja gruntów poprzemysłowych jest niezwykle trudne. Co więcej, lasy rosnące w tej części nadleśnictwa cechują się też wysoką palnością – to głównie sośniny, dawniej uszkodzone imisjami przemysłowymi i często przesuszone. Największe pożary miały tu miejsce w 1992 roku kiedy spłonęło łącznie 1250ha. Od tego czasu bardzo rozwinięty został system ochrony przeciwpożarowej i łączna powierzchnia pożarów, w ostatnich latach nie przekracza 1,5 ha rocznie. W ramach ochrony przeciwpożarowej funkcjonują w Nadleśnictwie Olkusz trzy wieże przeciwpożarowe, na których od marca do października dyżurują obserwatorzy mający kontakt z punktem alarmowo-dyspozycyjnym w biurze. Tam, po uzyskaniu informacji z wież lokalizowany na mapie jest pożar i wysyłane w jego rejon są służby leśne i gaśnicze. Łączność zapewniona jest przez radiotelefony, a dojazd dzięki drogom pożarowym dostosowanym parametrami – szerokością i nośnością – do wymagań samochodów gaśniczych straży pożarnej. Istotną rolę w akcjach gaśniczych odgrywają też samoloty gaśnicze czarterowane przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Katowicach, które dysponowane są nie tylko w akcjach gaszenia pożarów lasów, lecz także np. pól bądź nieużytków bezpośrednio do lasów przyległych. Jedna z leśnych baz lotniczych znajduje się na lotnisku aeroklubu częstochowskiego w Rudnikach. Stacjonuje tam jeden Dromader często angażowany do gaszenia zagrażających lasom nieużytków oraz lasów prywatnych.
Szczęśliwie, tereny Nadleśnictwa Olkusz to również malownicze krajobrazy Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Trzy rezerwaty przyrody: Pazurek, Ruskie Góry i Smoleń ze średniowiecznym zamkiem oraz cztery obszary Natura 2000, z Ostoją Środkowojurajską i Pustynią Błędowską jako najbardziej rozpoznawalnymi. Co więcej, lasy Nadleśnictwa Olkusz wyróżniają się bogactwem flory, w szczególności storczyków licznie reprezentowanych nie tylko w buczynach. Obuwik pospolity, buławniki: czerwony, mieczolistny, wielkokwiatowy; kruszczyki: rdzawoczerwony, szerokolistny, siny; żłobik koralowy, gnieźnik leśny, podkolan zielonawy i storzan bezlistny to gatunki, które przyciągają botaników. Oprócz storczyków uwagę zwracają także: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko i bogate stanowiska języcznika zwyczajnego, porastającego wapienne skały m.in. w Rezerwacie Pazurek i Dolinie Wodącej.
Wędrówkę po atrakcjach turystyczno-przyrodniczych Nadleśnictwa Olkusz warto zacząć od Rezerwatu Pazurek chroniącego fragment bukowo-jaworowych lasów, które przed wiekami rozciągały się na północ od Olkusza i porastały wyniosłe wapienne wzgórza. To trzeci, obok Ruskich Gór i Smolenia rezerwat Nadleśnictwa Olkusz. Położony jest na Obszarze Natura 2000 Jaroszowiec, między Olkuszem a Wolbromiem i zajmuje obszar 188ha. Dogodnie do niego można dotrzeć od miejsca postoju pojazdów przy drodze 783.Rezerwat najlepiej odwiedzić jest w sezonie kwitnienia, wiosenno-letnim, gdyż na jego terenie występuje 290 gatunków roślin, w tym kilkadziesiąt chronionych, z rzadkimi storczykami oraz języcznikiem zwyczajnym na czele. Wiosną dno bukowych lasów zajmują kwitnące przed rozwojem liści geofity (przylaszczki, zawilce, przebiśniegi, żywce…), czerwiec natomiast to czas storczyków. Występujące w rezerwacie zbiorowiska roślinne – m.in. jaworzynę górską, ciepłolubną buczynę storczykową i żyzną buczynę sudecką – warto poznać ze ścieżki dydaktycznej tworzącej 5km pętlę. Można z niej wejść także na zielony szlak turystyczny, który prowadzi na pobliską Januszkową Górę i do Zamku Rabsztyn.Najwyższym wzniesieniem w rezerwacie są Zubowe Skały (440 m n.p.m.). To tworzące serce rezerwatu skalne miasto, w którym od 2019 roku dopuszczony jest ruch wspinaczkowy po ubezpieczonych drogach. Obite skały czekają na amatorów wspinaczki także na sąsiedniej, wspomnianej już Januszkowej Górze.
Z jej stromych stoków wyrastają wysokie wapienne ostańce schowane w cieniu potężnych buków. Tu też znajduje się trzecia do głębokości na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej jaskinia – Januszkowa Szczelina, niestety nieudostępniona dla turystów.Poruszając temat dyscyplin sportowych nie można zapomnieć o Zielonym Punkcie Kontrolnym – trasie do biegów na orientację przygotowanej w Leśnictwie Pomorzany. By z niej skorzystać należy ze strony internetowej nadleśnictwa pobrać i wydrukować specjalnie przygotowaną mapę
i z nią udać się na poszukiwanie rozsianych po lesie punktów. Przy okazji można przejść pobliską ścieżkę dydaktyczną „Pomorzany” rozpoczynającą się w lesie tuż za szlabanem przy ul. Ponikowskiej. Ulica ta to też adres, pod którym mieści się szkółka leśna, na której hodowane są sadzonki zarówno gatunków drzew leśnych jak i ozdobnych. Wszystkie z nich można kupić u leśniczego szkółkarza. Wracając do atrakcji turystycznych leżących w bezpośrednim sąsiedztwie Olkusza nie można zapomnieć o użytku ekologicznym„Źródła Sztoły”. Leży on w sąsiedztwie skrzyżowania szlaków rowerowych: niebieskiego „Okrężnego” oraz czarnego „Kordonów Granicznych”. Krasowe źródło i rzekę okala tu niezwykle malowniczy fragment lasu dający wyjątkową ochłodę w upalne dni. Nieliczni wiedzą, że Sztoła to rzeka, na której, dzięki MOSiR Bukowno można odbyć spływ kajakowy. O kajakarzy dba jednak także Nadleśnictwo. To właśnie z myślą o nich powstało nad Pilicą w Brzezinach, w gminie Żarnowiec miejsce wypoczynku. Położona tuż przy rzece wiata z miejscem do pozostawienia aut i rowerów to wygodny punkt początkowy kajakowych wycieczek lub miejsce odpoczynku na trasie. Rzeka jest tu spokojna, wije się leniwie wśród pól i tonie w nadbrzeżnej zieleni. Kontrastem dla bujnych i spokojnych dolin rzecznych jest, wracając na południe nadleśnictwa, przyciągająca turystów Pustynia Błędowska.Jej północna część stanowi obszar ćwiczeń wojskowych, południowa zarządzana jest przez Gminę Klucze. Środkiem przebiega dolina Białej Przemszy porośnięta lasami – będąca w zarządzie Lasów Państwowych, do której jednak, ze względu na liczne zapadliska wstęp jest ograniczony. Pochodzenie Pustyni jest antropogeniczne. Powstała ona w wyniku wylesień prowadzonych już w XIII wieku celem pozyskania drewna na potrzeby intensywnie rozwijającego się górnictwa i hutnictwa. Po zakończeniu użytkowania, na skutek sukcesji roślinnej utraciła swój pustynny charakter, jednak w ostatnich latach wojsko i gmina pozyskały środki zewnętrze na ochronę nieleśnych siedlisk przyrodniczych na terenie Natura 2000 i oczyszczenie Pustyni z roślinności drzewiastej i krzewiastej. Ochronie na tym obszarze Natura 2000 podlegają: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi; ciepłolubne śródlądowe murawy na piaskowe oraz żyzne buczyny i łęgi. Oglądać je można zarówno ze ścieżek edukacyjnych w południowo-wschodniej części pustyni, z leżącej między Kluczami a Bolesławiem „Róży Wiatrów” oraz z punktów widokowych na wzgórzu Dąbrówka przy Chechle oraz na wzgórzu Czubatka przy Kluczach. Atrakcją dla odwiedzających to miejsce turystów bywają obserwacje skoczków spadochronowych z 6 brygady Powietrznodesantowej z Krakowa, który lądują na północnej części Pustyni. Miłośnicy historii powinni udać się w północną część Nadleśnictwa Olkusz – do udostępnionej wieloma szlakami turystycznymi Doliny Wodącej. Dolina ta rozciąga się nieopodal Pilicy, na terenie Obszaru Natura 2000 Ostoja Środkowojurajska. W jej centrum leżą bezleśne Zegarowe Skały ze stromymi zboczami, a na pozostałym obszarze rozsiane są wapienne wzgórza porośnięte lasami, m.in.: Grodzisko Pańskie, Grodzisko Chłopskie, Dziurawa Skała, stanowiące doskonałe punkty widokowe. Na terenie tym liczne są także jaskinie. W jednej z nich – w Jaskini Biśnik – odnaleziono kości mamutów, wołów piżmowych, hien i lwów jaskiniowych a także najstarsze ślady ludzkiego osadnictwa na ziemiach polskich, pochodzące sprzed 500 tys. lat. Przy wschodnim wylocie doliny znajduje się wzgórze ze średniowiecznym zamkiem zbudowanym w systemie Orlich Gniazd.Porośnięte lasem bukowo-grabowo-modrzewiowym zbocza wraz zezrewitalizowanym
w 2016 roku Zamkiem Pilcza stanowią Rezerwat Smoleń, wokół którego poprowadzono ścieżkę dydaktyczną.Na północ Nadleśnictwa warto się wybrać nie tylko ze względu na Dolinę Wodącej. Tereny Leśnictwa Smoleń, jak i leżącego dalej na północ Leśnictwa Sierbowice to miejsca, gdzie wśród buczyn i pięknych odnowień jodłowych porastających wzgórza poczuć można się jak w górach. Krajobrazowo to najpiękniejsze tereny regionu! Warto je odwiedzić, tym bardziej, że leżą jedynie godzinę drogi samochodem od Częstochowy i złotą jesienią prezentują się wyjątkowo.
TEKST: MARIA GRONICZ, Nadleśnictwo Olkusz
FOTOGRAFIE:
MARIA GRONICZ, Nadleśnictwo Olkusz
TOMASZ MÓL, Nadleśnictwo Olkusz
r