STĘŻENIE GLUKOZY
Glukoza jest podstawowym substratem energetycznym ustroju. Stężenie glukozy we krwi zależy od ilości węglowodanów, które przyjmujemy w diecie, jej zużycia przez organizm i wydalania z moczem. Badanie wykonuje się na czczo. Należy też pamiętać, aby poprzedniego dnia ograniczyć ilość cukru w diecie.
Wyniki:
Norma dla noworodków – 2,8 – 6,4 mmol/l (50 – 115 mg/dl);
Norma dla dzieci 3,9 – 5,8 mmol/l (70 – 105 mg/dl);
Norma dla dorosłych 3,9 – 6,4 (70 – 115 mg/dl).
UWAGA!
Wzrost stężenia może świadczyć o cukrzycy, zaburzeniach funkcji przysadki i nadnerczy, chorobach trzustki (zapalenie, rak), może też wystąpić w pierwszych 24 godz. po oparzeniu, u pacjentów dializowanych, po podaniu adrenaliny i in. Spadek stężenia może wystąpić na skutek nie przyjęcia posiłku po podaniu insuliny, przedawkowania doustnych leków cukrzycowych, niedoczynności hormonalnej przysadki nadnerczy, u pacjentów po gastrektomii, u alkoholików, przy toksycznym uszkodzeniu wątroby np.: etanolem, paracetamolem, zatruciu muchomorem sromotnikowym i in.
STĘŻENIE CHOLESTEROLU I TRÓJGLICERYDÓW
Badanie wykonuje się przy podejrzeniu zaburzeń w przemianie tłuszczów, w profilaktyce chorób układu krążenia – zawału serca i udaru mózgu. Polega ono na oznaczeniu w surowicy krwi cholesterolu całkowitego, cholesterolu zawartego we frakcji HDL, tzw. “cholesterolu dobrego” oraz cholesterolu zawartego we frakcjii LDL, tzw. “cholesterolu złego” i trójglicerydów. Przed wykonaniem tego badania należy 12 do 14 godz. nic nie jeść.
Wyniki:
Cholesterol całkowity: 5,2 – 6,5 mmol/l (200 – 250 mg/dl).
Najlepiej, aby cholesterol całkowity we krwi nie przekraczał 200 mg w 100 ml osocza.
Cholesterol HDL (dobry): u kobiet 1,0 – 2,1 mmol/l (40 – 80 mg/dl), u mężczyzn 0,9 – 1,8 mmol/l (35 – 70 mg/dl).
Cholesterol LDL (zły): u kobiet nie powinien być wyższy niż 3,5 mmol/l (135 mg/dl), a u mężczyzn 3,5 – 4,0 mmol/l (135 – 155 mg/dl).
Poziom trójglicerydów: 0,55 – 2,0 mmol/l (50 – 180 mg/dl).
UWAGA!
Niski poziom cholesterolu świadczyć może o chorobach wątroby (marskość, martwica, toksyczne uszkodzenie), nadczynności tarczycy, nowotworze, niedokrwistości, głodzeniu się i in. Zawyżony wskazuje na odkładanie się w naczyniach krwionośnych płytek miażdżycowych i świadczyć może o chorobach wątroby (żółtaczka pozawątrobowa, łagodne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby), chorobach nerek, trzustki, cukrzycy, otyłości ciąży i in. Podwyższony poziom trójglicerydów świadczyć może o niedoczynności tarczycy, cukrzycy, otyłości, niewydolności nerek, zapaleniu trzustki, nadmiernym spożywaniu alkoholu, dnie moczanowej, ciąży i in. Spadek ich stężenia może wystąpić u przewlekle hospitalizowanych chorych psychicznie.
STĘŻENIE KREATYNINY
Stężenie kreatyniny w osoczu krwi jest wypadkową produkcji i wydalania, zależy bezpośrednio od masy mięśni i od sprawności wydalniczej nerek. Badanie wykonuje się przy ocenie pracy nerek. Przy pobraniu krwi należy być na czczo.
Wyniki!
Prawidłowe stężenie kreatyniny w surowicy krwi dla obu płci wynosi 53 – 114 mmol/l (0,6 – 1,3 mg/%).
UWAGA!
Wzrost stężenia może nastąpić przy wzmożonym wysiłku fizycznym, gigantyzmie, zatruciach związkami organicznymi i nieorganicznymi i zawsze przy niewydolności wydalniczej nerek. Spadek stężenia kreatyniny nastąpić może przy głodzeniu się.
STĘŻENIE MOCZNIKA
Ze względów metodycznych wartością oznaczaną jest azot mocznika – BUN.
Mocznik jest końcowym produktem przemiany azotowej białek. Jego stężenie we krwi jest wypadkową produkcji, która zachodzi wyłącznie w wątrobie i nerkowego wydalania. Krew do badania pobiera się na czczo.
Wyniki!
Prwawidłowe stężenie mocznika w surowicy krwi wynosi 2,5 – 6,7 mmol/l (15 – 40 mg%).
UWAGA!
Wzrost stężenia może świadczyć o: złej diecie (nadmierne spożycie mięsa i innych białek), krwawieniu z przewodu pokarmowego, zmniejszonym wydalaniu moczu (niewydolności nerek, zwężeniu moczowodów) i in. Spadek stężenia może nastąpić np. po hemodializie i nie ma znaczenia klinicznego. Stężenie mocznika we krwi zwiększa się wraz z wiekiem.
STĘŻENIE HORMONÓW
Badanie stężenia hormonów w krwi u kobiet wykonuje się przy podejrzeniu zaburzeń hormonalnych. Krew do badania estrogenów pobiera się trzy razy w odpowiednich fazach cyklu miesiączkowego, do badania progesteronu dwa razy, a przy badaniu androgenów (hormonów męskich, które również wydziela organizm kobiecy) nie ma to specjalnego znaczenia. W badaniach tych ostatnich najczęściej oznacza się poziom testosteronu. Pomiaru stężenia progesteronu dokonuje się najczęściej w celu potwierdzenia lub wykluczenia owulacji w czasie cyklu miesiączkowego.
Wyniki!
Normy estrogenów – hormonów płciowych u kobiet: przed jajeczkowaniem 61 – 394 ng/ml; w czasie jajeczkowania 122 – 437 ng/ml; po jajeczkowaniu 156 – 437 ng/ml.
Normy progesteronu: przed jajeczkowaniem 0,02 – 0,09 ng/ml; po jajeczkowaniu 6 – 30 ng/ml.
Normy testosteronu 0,2 – 0,8 ng/ml. Dla porównania, u mężczyzn 2,2 – 8,8 ng/ml.
UWAGA!
Zbyt duża ilość androgenów u kobiet może być spowodowana np. guzem kory nadnerczy lub jajnika, a u mężczyzn może świadczyć o guzie jąder. Nadmiar testosteronu u kobiet może świadczyć o: przedwczesnym dojrzewaniu płciowym, zespole wielotorbielowych jajników, nadczynności tarczycy i jest często przyczyną hirsutyzmu – nadmiernego owłosienia w nietypowych miejscach.
STĘŻENIE HORMONÓW TARCZYCY
Wykonuje się przy podejrzeniu chorób tarczycy i bada stężenie w surowicy krwi trzech hormonów: hormon tyreotropowy (TSH) –
nadrzędny hormon przysadki mózgowej, trijodotyronina (T3) i
tyroksyna całkowita (T4) – hormony tarczycy.
Wyniki!
Norma TSH u dorosłych 0,3 – 3,0 mU/l, u noworodków w 4. dobie
poniżej 20,0 mU/l
Norma T3 1,3 – 3,1 nmol/l (0,8 – 2,0 ug/dl).
Norma T4 58 – 154 nmol/l (4,5 – 12 ug/dl)
UWAGA!
Wzrost stężenia u dorosłych wskazywać może na: guza przysadki, wzmożone wydzielanie TSH, wole endemiczne i in., może wskazywać na nieleczoną niedoczynność tarczycy. Spadek stężenia, na: pierwotną nadczynność lub wtórną niedoczynność tarczycy spowodowaną niewydolnością przysadki i in. U noworodków stężenie TSH do 4 doby jest znacznie podwyższone, u ludzi dorosłych nie podlega większym wahaniom, a u ludzi starszych często bywa obniżone. Spadek stężenia T3 mogą wywołać stany pooperacyjne i ciężkie choroby nie związane z tarczycą, a spadek T4 – znaczny niedobór jodu.
JOANNA BAR